Eerst werd de oppositie de mond gesnoerd, daarna volgde de ontmanteling van mensenrechtenorganisaties en uiteindelijk werden alle vrije media het land uitgejaagd. Wie zich niet schikt naar de mores van het Kremlin komt al snel in aanraking met het Russische rechtssysteem. Nieuwsuur sprak met twee advocaten van prominente oppositieleden over hoe hun werk is veranderd sinds de oorlog in Oekraïne.
"Sindsdien zijn er strenge wetten aangenomen en zijn er massaal mensen opgepakt", vertelt advocaat Michail Birjoekov. Hij staat onder meer politicus Ilja Jasjin bij, die ook onder die nieuwe wetten is veroordeeld. Jasjin voerde oppositie in een Moskouse deelraad en presenteerde wekelijks een YouTube-programma waarin hij ook kritiek leverde op de oorlog.
Volgens een rechter verspreidde Jasjin via zijn YouTube-kanaal 'leugenachtige' informatie over de gebeurtenissen in het Oekraïense stadje Boetsja eerder dit jaar, door te suggereren dat Russische troepen verantwoordelijk waren voor daar gepleegde oorlogsmisdaden. Iets wat internationaal onderzoek had uitgewezen. Zijn straf? 8,5 jaar in een strafkolonie doorbrengen.
Advocaat Birjoekov pleitte voor vrijspraak, maar maakte zich geen illusies: "Op papier heeft Rusland nog een functionerende rechtsstaat, maar in de praktijk hebben we daar afscheid van genomen". Hij kan pleiten wat hij wil, vrij krijgt hij zijn cliënten niet meer. "Hoogstens kan ik ervoor zorgen dat ze met respect worden behandeld en er geen geweld wordt gebruikt."
Er worden steeds minder mensen vrijgesproken binnen het Russische strafrecht.
Naast oppositieleden zijn ook advocaten sinds kort zelf doelwit. Tientallen advocaten zijn uit het ambt gezet nadat zij Kremlin-critici bijstonden. Enkele collega's van Birjoekov zitten zelfs in de gevangenis of zijn gevlucht. Zoals Vadim Prochorov, die onder meer oppositiepoliticus Kara-Moerza bijstaat.
Ook hij deelde feitelijke informatie over het Russische leger, maar door de autoriteiten werd het als 'nepnieuws' en 'hoogverraad' afgedaan. Prochorov pleitte voor vrijspraak, tevergeefs. De laatste jaren is dat bij geen van zijn cliënten voor wie hij vrijspraak vroeg gelukt.
"In het afgelopen jaar was het percentage vrijspraken binnen het Russische strafrecht ongeveer 0,18. Maar als je het over politieke rechtszaken hebt, is dat percentage nul."
Het is duidelijk dat het voor een advocaat zonder uitzicht op vrijspraak heel moeilijk werken is, verzucht hij.
Advocaten op de vlucht
Kara-Moerza werd uiteindelijk tot 25 jaar cel veroordeeld. Dat vonnis werd overigens uitgesproken in afwezigheid van Prochorov. Die was de week voor het vonnis halsoverkop gevlucht naar Straatsburg, nadat er gedreigd werd met een rechtszaak tegen hem.
De rechter wilde dat hij stopte met verslag doen na elke gesloten hoorzitting. "Ze laten al die zaken achter gesloten deuren plaatsvinden in de hoop dat iedereen vergeet wie Ilja Jasjin is, vergeet wie Vladimir Kara-Moerza is. Onze taak als advocaat is om hen niet te doen vergeten."
En dus bleef hij verslag doen van hetgeen zich achter gesloten deuren plaatsvond. "De rechter dreigde tijdens de laatste hoorzitting met een rechtszaak tegen mij." Het zou niet de eerste keer zijn dat er een advocaat zelf achter de tralies verdween. "Tientallen gingen mij voor. Ik zou in de cel naast Kara-Moerza of Jasjin belanden." En dus besloot hij in overleg met zijn cliënt te vluchten. "Vanuit het buitenland kan ik nog iets doen, vanuit een cel niets."
Birjoekov snapt de beslissing van zijn collega, maar ziet de toekomst somber in. "Met elke advocaat die vertrekt of verdwijnt, wordt mijn werk zwaarder."
De argumenten van vandaag zijn hopelijk de vrijspraak van morgen.
In de rechtszaal mag hun functie uitgekleed zijn, voor de gevangenen vertolken zij een belangrijke rol, beseffen beide advocaten: zij zijn de enige lijn met de buitenwereld. "We zijn een soort veredelde postbode", somt Birjoekov zijn huidige baan samen. "Ik breng Jasjin het laatste nieuws, berichten van vrienden en familie en vertel hem wat er zo'n beetje in de rest van de wereld gebeurt." Jasjin schrijft op zijn beurt weer brieven en geeft die aan zijn advocaat mee.
Volgens Prochorov is die taak niet te onderschatten. "Je wilt niet zomaar een advocaat, die tekent bij het kruisje, je wil een advocaat die ook een vriend is. Iemand die hetzelfde naar de wereld kijkt en dezelfde ideeën heeft. Soms ben je ook een beetje een psycholoog."
Ondanks dat de mogelijkheden beperkt zijn, blijven beide advocaten hun werk nog doen, ook omdat ze hopen dat ooit, onder een nieuw politiek bewind, hun argumenten nog wel gehoord zullen worden. "De argumenten van vandaag zijn hopelijk de vrijspraak van morgen, of de dag erna", hoopt Prochorov.
