Gemeenten willen duidelijkheid over lot 1800 derdelanders na 4 september
Ze vluchtten uit Oekraïne maar komen oorspronkelijk uit landen als Nigeria, Algerije en Marokko: de zogenoemde derdelanders. Op 4 september moeten ze Nederland verlaten, tenzij ze asiel aanvragen. Dat zeggen tot nu toe maar 500 van de 2300 derdelanders te doen. Wat gebeurt er met de rest? Burgemeesters en Vluchtelingenwerk Nederland maken zich ernstige zorgen.
De derdelanders verbleven vaak al jaren in Oekraïne op een werk- of studievisum toen de oorlog uitbrak. Op hun vlucht kregen ze al met discriminatie te maken. In Nederland kregen zij aanvankelijk dezelfde rechten als vluchtelingen met de Oekraïense nationaliteit. Ze vielen namelijk allemaal onder dezelfde Europese richtlijn. Ze mochten meteen werken en konden in de gemeentelijke opvang voor Oekraïners terecht.
Maar na die eerste maanden werd er ook misbruik gemaakt van die regeling: er meldden zich mensen bij het aankomstloket die zich voordeden als vluchteling uit Oekraïne om een plek te krijgen in de gemeentelijke opvang. Daarom kondigde de Nederlandse overheid zo'n jaar geleden aan dat de rechten van niet-Oekraïners onder de Europese richtlijn zouden komen te vervallen.
Nog steeds onduidelijkheid
De deadline van 4 september nadert nu snel en het is nog steeds niet duidelijk voor burgemeesters wat er daarna met de groep moet gebeuren, waarschuwt de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) in een brief aan het kabinet.
Ook Vluchtelingenwerk slaat alarm en wil dat het kabinet de regels opnieuw verlengt tot de Raad van State een definitief oordeel heeft gegeven over het verblijfsrecht van deze groep. De organisatie vreest dat er chaotische situaties zullen ontstaan als het definitieve oordeel van de Raad van State niet wordt afgewacht in de rechtszaken die nu lopen.
1800 mensen op straat
Derdelanders hebben de mogelijkheid om vrijwillig naar hun land van oorsprong terug te gaan, in ruil voor een financiële vergoeding. Aanvankelijk bedroeg die 5000 euro en als ze zich voor 1 augustus alsnog aanmelden krijgen ze 2000 euro mee. Maar de meeste derdelanders kiezen daar niet voor en ze vragen ook geen asiel aan, zo blijkt nu.
Alle 2300 nog overgebleven derdelanders hebben begin juli een brief gekregen van de IND of zij hun asielaanvraag in Nederland willen doorzetten. Tot nu toe hebben slechts 500 asielzoekers daarop met 'ja' geantwoord. De reactietermijn van vier weken is bijna verstreken.
De overige 1800 mensen gaat de IND binnenkort laten weten dat "hun asielaanvraag niet meer in behandeling wordt genomen", laat een woordvoerder nemen. Dat betekent dat op 4 september 2023 het recht op opvang voor deze mensen stopt, terwijl ze ook niet door het COA worden opgevangen, bevestigt het COA. De vrees bij burgemeesters is nu dat deze groep op straat belandt of niet uit de opvang wil vertrekken.
De 500 niet-Oekraïners die wél asiel hebben aangevraagd worden sinds deze week naar COA-locaties verplaatst. Deze week vertrokken de eerste zeventien derdelanders uit Groningse gemeenten naar de locaties van het COA, daarna volgen de andere provincies van noord naar zuid.
Intussen proberen sommige derdelanders zoals Msabah Salum Msabah (25) het heft in eigen handen te nemen en zelf een ander werk- of studievisum te regelen en een woning. Salum kom oorspronkelijk uit Zanzibar in Tanzania. Hij wil graag dokter worden, dermatoloog of neuroloog, daar is hij nog niet uit.
Sinds 2018 studeerde hij geneeskunde in het Oekraïense Soemy. Hij is bijna klaar op twee jaar coschappen na. "Ik hoopte mijn droom in Nederland voort te kunnen zetten. Eerst kregen we te horen dat we dezelfde rechten hadden als Oekraïners. Ik snap niet waarom deze discriminatie nu pas na een jaar komt. Wat maakt het uit welke nationaliteit je hebt, we zijn toch allemaal voor de oorlog gevlucht?"
Salum werkt nu als patiëntbegeleider in een ziekenhuis in Breda. Nu teruggaan is geen optie, zegt hij. Salum kan niet zomaar aan geld komen om de studie opnieuw in Tanzania te doen, legt hij uit. "Ik wil me nu inschrijven als student voor de opleiding tot verpleegkundige. Alles om maar in de buurt te blijven van mijn droom. "
'Richtlijn komt te laat'
De grootste zorg bij gemeenten zit in het beëindigen van de opvang en de gevolgen daarvan, schrijft de VNG. Moeten de derdelanders weg uit de gemeentelijke opvang voor Oekraïners? En betekent dit dat burgemeesters moeten gaan handhaven? Kunnen ze nog werken of blijven studeren op een ander visum? Of belanden ze op straat?
Justitie zegt in een reactie de zorgen te erkennen. Het ministerie ontwikkelt nu richtlijnen met regels over hoe gemeenten met deze groep om moeten gaan. Wat daarin staat kan een woordvoerder nog niet zeggen.
De VNG vindt dat die richtlijn (te) laat komt. "Al in de tweede helft van 2022 vroeg de VNG om een duidelijk proces voor zowel de 'derdelanders' zelf, als voor gemeenten en uitvoeringsorganisaties", schrijft de VNG aan het kabinet. "In onze brieven van 25 januari en 3 februari 2023 heeft de VNG u dringend verzocht om zo spoedig mogelijk met een oplossing te komen."
