Spanjaarden naar de stembus, dit kan er na vandaag gebeuren

• Miral de Bruijne

  correspondent Spanje en Portugal

In Spanje zijn de stemlokalen geopend voor de vervroegde parlementsverkiezingen. Als de peilingen uitkomen, slaat het land rechtsaf. Na vier progressieve jaren onder premier Pedro Sánchez (PSOE), lijken de Spanjaarden klaar te zijn voor een conservatieve wind.

In de peilingen gaat de centrumrechtse Partido Popular aan kop. Samen met het ultrarechtse Vox kunnen ze waarschijnlijk een rechtse coalitie vormen. Als dat gebeurt gaan de progressieve plannen van Sánchez in de ijskast, ten gunste van de conservatieve agenda van PP-leider Alberto Feijóo.

Pablo Simón, een van de bekendste politiek duiders van Spanje, legt in vijf vragen en antwoorden uit wat er allemaal kan gebeuren.

Wat betekent het als de PP een coalitie vormt met Vox?

"In de regio is nu al te zien wat de plannen zijn van Vox. Er zijn twee portefeuilles waarop ze azen. Ten eerste zal Vox een minister willen leveren voor Landbouw; ze zijn populair op het platteland en bij de boeren. De partij is tegen het huidige klimaatbeleid.

Ten tweede heeft de partij interesse in de portefeuille cultuur. Daarmee kunnen ze uiteindelijk strijden tegen de feministische beweging en de lhbti-gemeenschap. Als het om die onderwerpen gaat, is Vox veel harder dan de PP. Dat is een traditionele en conservatieve partij, maar zij accepteren wel enkele fundamentele basisrechten, zoals abortus en het homohuwelijk. Vox is daar absoluut op tegen."

Hoe waarschijnlijk is het dat die coalitie er komt?

"In eerste instantie zal de PP er alles aan doen om zonder Vox te kunnen regeren. Maar mochten ze geen absolute meerderheid krijgen, verwacht ik dat ze samen met Vox een coalitie proberen te vormen. In veel gemeentes en regio's vormen ze al zo'n rechtse coalitie."

Waardoor staat de PP er in de peilingen beter voor dan de socialisten?

"Het is niet dat Sanchéz' PSOE minder stemmen zal behalen, maar de PP gaat groeien. Dat komt doordat een kleinere centrumrechtse partij is verdwenen. Die stemmen gaan nu naar de PP.

Daarnaast heeft PP-leider Feijóo zich in de campagne gepresenteerd als echte manager. Hij is ver weggebleven van radicale ideeën, waardoor hij aan beide kanten stemmen gaat winnen.

Sánchez heeft tijdens zijn regeerperiode twee ingewikkelde periodes gehad. Ten eerste de coronapandemie, waar hij redelijk ongeschonden uit is gekomen. Maar sinds de oorlog in Oekraïne heeft het land het economisch moeilijker. Dat heeft de populariteit van zijn regering niet goed gedaan. Daarbij hebben ze zichzelf in de voet geschoten door een wet in te voeren die per ongeluk straffen voor verkrachters heeft verlaagd. Dat is de regering, die zichzelf feministisch noemt, niet in dank afgenomen.

Maar wat we in ons achterhoofd moeten houden is dat Spanje nog altijd een liberaal land is. Minder dan 5 procent van de Spanjaarden gelooft niet in klimaatverandering en maar zo'n 9 procent van de bevolking is tegen vluchtelingen. De publieke opinie is niet ineens veranderd, maar de steun voor de huidige regering is geslonken."

Wat is het grote verschil tussen de sociaaldemocratische partij en de PP?

"Het grote verschil tussen de twee partijen zit hem in hun economische agenda. De sociaaldemocratische PSOE wil bijvoorbeeld hogere belastingen voor banken, een hoger minimumloon en sociale zekerheid voor iedereen. Binnen hun plannen krijgt de overheid veel meer macht. PP is een klassiek liberale partij en wil het tegenovergestelde. Zij zijn voor lagere belastingen, minder subsidies en dus minder inmenging van de overheid. Ze willen dat de markt zijn werk kan doen.

De partijen verschillen ook als het gaat om bijvoorbeeld het klimaat. Voor de PSOE is de klimaatagenda veel belangrijker, net als internationale betrekkingen en de Europese Unie. Voor de PP staat dat minder hoog op de agenda. Hun leider Feijóo spreekt bijvoorbeeld niet eens Engels."

Hoe groot is de kans dat er geen coalitie kan worden gevormd en er nieuwe verkiezingen komen?

"In 2015 en 2019 was een tweede verkiezing nodig. Als er geen coalitie mogelijk is of binnen een bepaalde tijd geen coalitie kan worden gevormd, komen er nieuwe verkiezingen. Dan zouden we voor februari opnieuw naar de stembus moeten. Dat zou dus betekenen dat we zo'n acht maanden zonder missionair kabinet zitten.

Het is geen onmogelijk scenario, maar bij deze verkiezingen zijn er duidelijke alliantieblokken. Als de PP de meeste stemmen haalt, zullen ze met Vox en misschien nog wat kleine partijen een meerderheid kunnen vormen. Mocht de PSOE toch de grootste partij worden, dan kan Sánchez waarschijnlijk samen met het linkse Sumar en een aantal kleine regionale partijen ook tot een meerderheid komen."