Migratiedeal laat Tunesische smokkelaars koud: ‘Dit zal niets veranderen'

• Lennard Swolfs

  redacteur Buitenland

"Dit zal niets veranderen", zegt een 34-jarige Tunesiër over de migratiedeal die Tunesië en de Europese Unie afgelopen week sloten. Hij komt uit een vissersfamilie waarvan iedereen in de smokkelbusiness zit. Zelf zorgt hij ervoor dat de migranten de boot opgaan.

Als het aan de EU ligt komen er straks helemaal geen bootjes meer naar Europa. Demissionair premier Rutte zei eerder deze week dat de migratiedeal het businessmodel van mensensmokkelaars moet verstoren om zo de gevaarlijke overtochten over de Middellandse Zee een halt toe te roepen. Maar smokkelaars in de Tunesische havenstad Sfax maken zich weinig zorgen.

"Corruptie zit Tunesiërs in het bloed", zegt de 34-jarige man tijdens een autorit door de buitenwijken van Sfax. "Als je een boot de zee op wilt sturen, bel je gewoon even je contacten bij de kustwacht. Tegen betaling laten zij je weten wanneer het veilig is om te gaan. Denk je nou echt dat de autoriteiten van niets weten?"

Hij is enthousiast over de deals die hij en andere smokkelaars met de kustwacht sluiten. "Als je vijf boten de zee opstuurt, dan laat je er één onderscheppen. Zo lijkt het alsof de kustwacht iets doet. Ondertussen kunnen de andere boten doorvaren. De kustwacht, politie, ambtenaren; iedereen is erbij betrokken en verdient eraan. Het duurt jaren om dat aan te pakken."

Sfax is het belangrijkste vertrekpunt in Tunesië voor mensen die naar Europa willen. Het Italiaanse eilandje Lampedusa ligt op minder dan 150 kilometer:

Mensenrechtenorganisaties waarschuwen dat migratiedeals zoals die tussen de EU en Tunesië weinig zullen veranderen en dat smokkelaars er juist van profiteren. "Zolang er geen legale migratieroutes zijn, blijven vluchtelingen en migranten op mensensmokkelaars rekenen", aldus Amnesty.

Migranten in Sfax zeggen inderdaad dat ze zullen blijven proberen om over te steken naar Europa. "Ze kunnen de grenzen dichtgooien, maar we vinden wel een weg", zegt een migrant uit Gambia.

De Gambiaan leeft net als duizenden andere zwarte Afrikanen op straat. In het centrum van de stad hebben ze een eigen geïmproviseerde markt waar ze 's nachts ook slapen. Zichzelf opfrissen en hun kleding wassen doen ze op de stoep. Met temperaturen boven de 40 graden vragen ze zich af hoe lang ze dit nog volhouden.

En daarom blijven ze, ondanks de migratiedeal, zoeken naar de juiste smokkelaar om Europa te bereiken. "Ze kunnen ons misschien even tegenhouden, maar niet voor altijd", zegt een man uit Benin. Bovendien zijn er in het akkoord geen afspraken gemaakt over het terugsturen van deze migranten als ze Europa weten te bereiken. Alleen migranten met de Tunesische nationaliteit mogen worden teruggebracht.

Angst voor deportaties

Sommige migranten houden zich schuil achter grote, afgebladderde reclameborden. Niet alleen vanwege de schaduw, maar vooral uit angst om gearresteerd te worden door agenten van de veiligheidsdienst.

Honderden migranten zijn de afgelopen weken opgepakt en met bussen weggebracht naar een stukje niemandsland bij de grens met Libië, midden in de woestijn. Daar worden ze aan hun lot overgelaten, soms met de dood tot gevolg.

De Afrikaanse migranten in Sfax hebben contact met vrienden en familie die naar het grensgebied zijn gebracht. Eén van hen kreeg onlangs nog een video doorgestuurd van iemand die is overleden:

Aan die deportaties gingen hevige gevechten tussen Tunesiërs en de migranten vooraf. Daarbij kwam een 41-jarige Tunesiër om het leven, wat zorgde voor extra woede in het land. Tunesiërs vinden dat de migranten veel overlast veroorzaken en hun banen inpikken. Al weken zijn er racistische klopjachten op zwarte Afrikanen, aangewakkerd door de autocratische president Saied.

"Tunesiërs behandelen ons zeer gewelddadig", zegt een man uit Nigeria. Hij doet zijn muts af en wijst naar een flinke hoofdwond. "Kijk, dit hebben ze mij aangedaan. Ik heb het zelf moeten hechten omdat er weinig hulporganisaties zijn. Ik snap niet dat de Europese Unie een deal sluit met Tunesië om ons hier te houden in plaats van ons te helpen."

Hulporganisaties pleiten ervoor het probleem bij de kern aan te pakken en te investeren in de herkomstlanden van de migranten. Ook in de havenstad Sfax is het een veelgehoord verhaal. "Als Europa ons niet wil, dan moeten ze ons helpen door de situatie in Afrika te verbeteren", zegt de migrant uit Gambia. "Ik blijf ook liever in mijn land om daar te werken, maar daar zijn nu geen kansen."

Hoeveel migranten echt zouden terugkeren naar hun thuisland als de situatie daar verbetert, blijft gissen. Tot die tijd blijven migranten in Sfax de illegale oversteek naar Europa wagen.