Een strijd om alles of niets. Zo omschrijft Ruslandkenner Hubert Smeets de opstand van Wagner-baas Prigozjin tegen het regime van president Poetin. "Het is Prigozjin of Poetin. Voor Poetin is deze opstand een buitengewoon onaangename verrassing."
Sinds gisteren zijn de Russische president en zijn voormalige vertrouweling Prigozjin openlijk verwikkeld in een machtsstrijd. Prigozjin beschuldigde het Kremlin ervan een raketaanval te hebben uitgevoerd op zijn strijders en riep zijn huurlingenleger op verhaal te halen. Vandaag antwoordde Poetin met zijn eigen strijdverklaring: volgens hem is er sprake van muiterij en daarmee van landverraad van Prigozjins kant.
"Dit had niemand zo zien aankomen", reageert Smeets. Hij noemt vandaag een historische dag, een dag waarop de machtsstrijd tussen de verschillende gewapende groepen in Rusland tot "een climax is gekomen". Die groepen zijn de krijgsmacht, de gewapende groepen in dienst van de veiligheidsdiensten en de private legertjes.
Rusland zal hard optreden tegen de "verraders", zei de Russische president Poetin vanochtend in een televisietoespraak:
De opstand van Prigozjin is volgens de Ruslandkenner "bijna vernederend" voor Poetin: "De Wagner-commandant was een vriend. Poetin zelf heeft hem zo machtig gemaakt dat hij nu in staat is dit te doen". Poetin en Prigozjin hebben een lange geschiedenis: de Russische leider zag de Wagner-baas als vertrouweling en liet hem in het buitenland geregeld het vuile werk op het strijdtoneel opknappen. Dat gebeurde zowel in Oekraïne als bijvoorbeeld in Syrië en Afrika.
Dat hier nu een einde aan is gekomen, zal voor Poetin gevolgen hebben in binnen- en buitenland, denkt Smeets. "Poetin is 23 jaar geleden aan de macht gekomen, met de belofte dat hij orde en rust zou brengen. Daarin slaagde hij: Rusland was terug op het wereldtoneel en de gewone Russische burger kon trots zijn. Dat is in één dag volledig aan gruzelementen geslagen." De opstand van Prigozjin zal het beeld van Poetin als krachtige leider bij de gewone Rus doen wankelen, denkt Smeets.
Verdeel en heers
De Ruslandkenner beschrijft de rebellie dan ook als "de grootste uitdaging" in de 23 jaar dat Poetin aan de macht is. Want behalve de beeldvorming verandert hiermee ook Poetins positie als leider. Waar hij altijd groepen tegen elkaar uitspeelde is hij nu zelf eindverantwoordelijk, stelt Smeets.
"Poetin heeft altijd verdeel en heers gespeeld, nu is hij zelf commandant in de frontlinie en daar zal hij aan moeten wennen. Poetin gaf verschillende groepen in de militaire, economische en inlichtingenhoek altijd eigen taken en macht. Als die onderling ruzie kregen, bleef hij als een scheidsrechter zeggen hoe het moest."
Met de opstand van Prigozjin is die tijd voorbij: "Poetin gaf altijd anderen de schuld van zijn eigen falen. De enige die nu nog verantwoordelijk is voor de fouten van het Kremlin, is de president zelf." Dat brengt hem in een compleet nieuwe positie, meent Smeets. "Poetin heeft dit nog nooit meegemaakt. Hij heeft tegenslagen moeten verwerken en zich zoveel mogelijk kunnen onttrekken aan de verantwoordelijkheid, maar dat kan nu niet meer."
Niets te verliezen
Maar hoewel de rebellie de positie van Poetin onvermijdelijk verzwakt, is het nog maar de vraag of Prigozjin in staat zal zijn de macht over te nemen. Dat is onder meer afhankelijk van de veiligheidsdiensten, die gewapende machten tot hun beschikking hebben. Een andere belangrijke factor is het reguliere leger: is dat bereid Prigozjin te stoppen? "Wil het gewone leger iets doen of kijkt het weg? Als het leger wegkijkt, zou Prigozjin Moskou kunnen bereiken."
Volgens Smeets zijn er tot nu toe geen aanwijzingen dat belangrijke eenheden van het leger naar Prigozjin zullen overlopen. "Maar Prigozjin is een man van daadkracht: hij heeft voor het Russische leger veel vuil werk opgeknapt. Onder de gewone Russische soldaten zal daarom bewondering zijn voor Prigozjin."
Dat het Wagner-leger slagkracht heeft, staat bovendien buiten kijf. Smeets: "Het Wagner-leger bestaat uit 25.000 geharde strijders. Het zijn vaak criminelen die niets te verliezen hebben." Het contrast met het reguliere Russische leger is groot: "Het gewone Russische leger bestaat uit dienstplichtigen en contractsoldaten, die thuis families hebben. Die zullen misschien minder ver willen gaan dan de Wagner-groep."
Oekraïne
De rebellie van Prigozjin roept tot slot de vraag op wat dit betekent voor de oorlog in Oekraïne. Dat is volgens Smeets nog niet goed te zeggen, maar bevorderlijk voor de Russische aanvalspositie zal de opstand niet zijn, denkt de analist.
"De Oekraïense krijgsmacht zal met veel plezier naar dit conflict kijken. De Russische troepen zullen zich wellicht moeten ingraven en alleen de linies die ze hebben, kunnen verdedigen."
