Europees speeddaten in Moldavië met 47 staatshoofden en regeringsleiders
In een kasteel in Moldavië zijn vandaag 47 Europese staatshoofden en regeringsleiders bij elkaar. Ook premier Mark Rutte en de Oekraïense president Zelensky zijn er, voor een bijeenkomst van de Europese Politieke Gemeenschap (EPG), niet te verwarren met de Europese Unie.
Naast Nederland en kandidaat EU-lid Oekraïne is ook voormalig EU-lid het Verenigd Koninkrijk aanwezig, net als bijvoorbeeld Zwitserland en Azerbeidzjan, die geen lid willen worden van de EU. Hoe verschillend ze ook zijn, de landen delen één ding: ze liggen alle 47 in Europa.
Acht maanden geleden kwamen de staatshoofden en regeringsleiders voor het eerst onder deze vlag bij elkaar, in Praag. Toen sprak Zelensky de deelnemers nog per videoverbinding toe.
De EPG is een idee van de Franse president Macron. Hij opperde de oprichting van de nieuwe club vlak na de Russische inval in Oekraïne. De veiligheidssituatie in Europa was plotsklaps totaal veranderd: een Zeitenwende, een keerpunt in de geschiedenis, noemde de Duitse bondskanselier Scholz het. Er moest een politiek antwoord komen, breder en diverser dan van de Europese Unie alleen.
Geopolitieke date
Daarom komen de landen bijeen om onder meer over de oorlog in Oekraïne, de veiligheid en de energievoorziening in Europa te praten. Concrete resultaten komen er waarschijnlijk niet, besluiten worden niet verwacht.
Dat is ook helemaal niet de bedoeling. Al die Europese staatshoofden en regeringsleiders samen op de foto, dat is de belangrijkste boodschap van de top. En die is gericht aan degenen die ontbreken op het plaatje, omdat ze niet zijn uitgenodigd: de Russische president Poetin en de Belarussische president Loekasjenko.
De club is zinvol. Dat alle Europese leiders een paar uur bij elkaar zijn, is al belangrijk genoeg.
"Tegen de achtergrond van het geweld en de horror van de Russische aanval op Oekraïne lijkt de verschijning van de Europese Politieke Gemeenschap misschien niet zo relevant", schrijft filosoof en historicus Luuk van Middelaar in een studie van een Europese denktank over de EPG. "In tegenstelling tot de EU of de NAVO heeft de nieuwkomer geen verklaringen gegeven, laat staan dat het wapens gefinancierd heeft of de Oekraïners enige praktische hulp bood."
En toch is de club zinvol, denkt Van Middelaar. Het gaat immers om een Europese oorlog en laat Oekraïne zien dat het bij Europa hoort, ook zonder dat het land lid is van de Europese Unie. Dat alle Europese leiders een paar uur bij elkaar zijn, is al belangrijk genoeg. Denktank CEPA spreekt over geopolitieke speeddating, waarbij de EPG een handig podium is waar Europese leiders elkaar tegenkomen.
Duidelijk signaal aan Moskou
Op het eerste samenzijn van de EPG werd afgesproken om de bijeenkomsten om en om te organiseren in een land dat wel of juist geen lid is van de Europese Unie. Na Tsjechië is het nu de beurt aan Moldavië. Het kleine land, ingeklemd tussen Oekraïne en Roemenië, werd vorig jaar kandidaat-lid van de EU.
De regering wil zo snel mogelijk toetreden en vindt het van symbolisch belang dat Moldavië de topbijeenkomst mag organiseren. Het land is ook geopolitiek belangrijk: een deel van het land in het oosten, Transnistrië, staat onder Russische controle. Een grote minderheid van de inwoners kijkt positief naar Rusland. Volgens de regering is Rusland uit op destabilisatie en voert het land hybride aanvallen uit in Moldavië. De Europese leiders komen op maar een paar kilometer van Transnistrië bij elkaar, een duidelijk signaal aan Moskou dat Moldavië ook bij de Europese familie hoort.
Volgens Maia Sandu, de president van het land, "is de top van de Europese Politieke Gemeenschap een uitzonderlijk platform dat kleine en grote landen, in en buiten de Europese Unie, een gelijke stem geeft in discussies. Dat maakt het een uniek forum."
Er zijn ook landen die een gespannen verhouding met elkaar hebben, zoals Azerbeidzjan en Armenië of Cyprus en Turkije. De leiders van Hongarije en Servië hebben pro-Russische sympathieën. Dat maakt het lastig om met gezamenlijke conclusies te komen. En dus wordt er alleen informeel gepraat over dingen waar iedereen belang bij heeft: vrede en veiligheid, klimaat, economie en energie.
In de marge van de bijeenkomst praten de leiders van Azerbeidzjan en Armenië met elkaar in aanwezigheid van de Duitse kanselier Scholz en de Franse president Macron. Het is een poging van de Europese leiders om te laten zien dat ook zij invloed hebben op het langdurige conflict tussen de voormalige Sovjetrepublieken, waarvan de leiders vorige week nog bij de Russische president Poetin waren.
Hoe verder?
Na Moldavië is het in oktober de beurt aan het Spaanse Granada om de volgende bijeenkomst van de EPG te organiseren. In 2024 wordt het Londen en voor daarna is nog geen locatie gekozen. Of de club een lang leven beschoren is, moet blijken.
Volgens Van Middelaar is dat aan de staatshoofden en regeringsleiders. Zij moeten er het belang van inzien. Dat zal vooral afhangen van de dreiging die van Rusland uit blijft gaan. "Het risico van verdere destabilisatie in de nabije toekomst is groot", denkt Van Middelaar, wat suggereert dat de Europese Politieke Gemeenschap een blijvertje zou kunnen zijn.
