Maanden vast zonder aanklacht: 'Japanse rechtssysteem moet op de schop'
"Ik moest urenlang blijven zitten en mocht niet bewegen. Ik dacht dat een valse bekentenis afleggen mijn enige uitweg was," vertelt Shinobu Yamagishi tijdens een persconferentie vandaag in Tokio. Hij zat 248 dagen in voorarrest op verdenking van fraude. Na een twee jaar durende rechtszaak werd hij onschuldig bevonden.
Hij klaagde achteraf met succes de staat aan voor het afdwingen van een bekentenis. Yamagishi is een van vele slachtoffers van de gijzelpraktijken door de Japanse politie, zegt Human Rights Watch in een rapport dat vandaag is uitgekomen.
Zwak rechtssysteem
Verdachten van een misdrijf kunnen in Japan tot 23 dagen in voorarrest geplaatst worden voor elk strafbaar feit. De meeste misdrijven kunnen in meerdere strafbare feiten opgedeeld worden, wat in de praktijk betekent dat een verdachte maandenlang in voorarrest gehouden kan worden zonder een officiële aanklacht te horen.
Daarbovenop kan met goedkeuring van een rechter het voorarrest voor onbepaalde tijd verlengd worden. Het rechtssysteem zit zo in elkaar dat de politie en rechters innig samenwerken. In bijna 95 procent van de gevallen gaat een rechter akkoord met de aanvraag van verlenging door de politie.
De persoonlijke gevolgen hiervan kunnen zeer ingrijpend zijn. Werkgevers mogen werknemers ontslaan als ze slechts verdacht worden van een strafbaar feit, of als ze te lang van werk wegblijven als gevolg van een voorarrest, zelfs als de persoon uiteindelijk onschuldig blijkt. Daarnaast worden in Japan de namen van verdachten vanaf hun 18e vrijgegeven aan het publiek, wat leidt tot permanente reputatieschade.
Niet alle misdrijven leiden tot een officiële aanklacht. Ongeveer de helft van de zaken die de politie onderzoekt, worden niet vervolgd. Zaken die wel voorgelegd worden bij aanklagers, leiden vrijwel gegarandeerd tot een veroordeling: 99 procent hiervan eindigen in een schuldvonnis.
Internationale kritiek
De Verenigde Naties heeft in 2018 kritiek geleverd op Japan, en gezegd dat het huidige rechtssysteem fundamentele mensenrechten schendt. Verdachten worden bij voorbaat behandeld alsof ze schuldig zijn. Dit druist in tegen het rechtsprincipe dat personen onschuldig zijn tot het tegendeel bewezen is.
De centrale rol van bekentenissen is daarbij problematisch. "Valse bekentenissen zijn een grote oorzaak van onterechte veroordelingen," zegt Kana Sasakura, professor strafrecht aan Konan Universiteit. Ze heeft het volledige rapport nagelopen. "Bij 21 van de 25 onterechte veroordelingen die aan het licht zijn gekomen in de laatste 40 jaar, was er sprake van een veroordeling op basis van een afgedwongen bekentenis. De politie gijzelt iemand om deze af te dwingen."
Verdachten worden urenlang ondervraagd en krijgen geregeld een communicatieverbod opgelegd. Ze mogen geen contact hebben met hun naasten, en toegang tot een advocaat wordt ontzegd waardoor ze geen rechtssteun ontvangen tijdens verhoren. "De politie mag in die tijd alles doen wat ze willen," aldus Sasakura.
Borgtocht geweigerd
Mensen kunnen op borgtocht vrijkomen, maar dit kan tegengehouden worden door een rechter als mensen een vluchtrisico zijn, of de kans bestaat dat ze bewijs vernietigen. Het lijkt erop dat steeds meer mensen met succes een aanvraag doen voor borgtocht, maar vanwege het ontbreken van duidelijke richtlijnen kunnen ze vooralsnog om arbitraire redenen afgewezen worden.
"Mijn advocaat verklaarde in detail en overtuigend waarom ik niet zou vluchten of bewijs zou vernietigen, maar de aanklager zei dat mijn dochter in de Verenigde Staten woonde en dat ik daarom misschien zou vluchten," zegt Yamagishi. "De rechter heeft mijn borgtocht zes keer geweigerd. Ik kon het niet geloven."
Hervormingspogingen
In 2004 werd een wetswijziging goedgekeurd waarmee toegang tot een advocaat verbeterd moest worden voor verdachten, en aanklagers meer bewijsmateriaal moesten delen, in een poging het systeem transparanter te maken. In 2009 werd een jury-systeem geïntroduceerd om de Japanse bevolking meer te betrekken in het rechtssysteem, en in 2016 werd een wet aangenomen waarin stond dat audio- en video-opnames gemaakt moesten worden van ondervragingen bij serieuze delicten.
Volgens de Japanse Federatie van Advocatenverenigingen wordt echter slechts in 3 procent van de gevallen opnames gemaakt. De overige hervormingen lijken voornamelijk op cosmetische ingrepen. Het zwakke rechtssysteem blijft daardoor fundamenteel onveranderd, volgens Human Rights Watch. Het rapport zegt dat het hele systeem op de schop moet.
"We moeten het Japanse rechtssysteem naar de internationale standaard krijgen," zegt Sasakura. "En vergeet niet: dit is niet alleen voor Japanse burgers, ook buitenlandse inwoners en bezoekers worden hieraan blootgesteld."
