Erdogan pakt leiding in Turkse verkiezingen: 'Wonder als de oppositie nog wint'

• Eliane Lamper

  redacteur Online

De Turkse verkiezingen zijn nog niet beslist, maar zittend president Recep Tayyip Erdogan gaat aan kop. Verrassend, want Erdogan deed het bij de kiezers veel beter dan verwacht. Erdogan heeft nu de wind mee en gaat zelfverzekerd naar de tweede ronde, die over twee weken plaatsvindt.

Volgens de laatste peilingen voor de stembusgang kon oppositieleider Kemal Kilicdaroglu nog rekenen op een voorsprong van 5 procentpunt. De oppositie hoopte zelfs op een overwinning in de eerste ronde. Nu zijn de rollen omgedraaid: Erdogan heeft 49,5 procent van de stemmen, de oppositie blijft hangen op 44,9 procent.

Ondanks een zware economische crisis, de verwoestende aardbeving in het zuiden van het land en zijn autoritaire beleid, blijft Erdogan populair. "Deze verkiezingen laten zien dat identiteitspolitiek voor kiezers belangrijker is dan politiek en economie", zegt Alp Yenen, historicus en universitair docent aan de Universiteit Leiden, gespecialiseerd in de moderne Turkse geschiedenis.

Erdogan is een charismatisch leider en geliefd onder alle generaties. Dat blijft hij ondanks zijn mismanagement en autoritaire stijl, ziet Yenen. "Corruptieschandalen, een economische crisis, conflicten aan de Turkse grenzen: Erdogan lijkt wel van teflon gemaakt", zegt de historicus. "Niets blijft aan hem kleven."

Grote conservatieve aanhang

De populariteit van Erdogan is groter dan die van zijn AK-partij, is te zien in de stemmen voor het parlement. Zijn kiezers lijken zich persoonlijk verbonden te voelen met hun president, die zich opwerpt als man van het volk en moslims meer religieuze vrijheid gaf. Hij heeft een grote conservatieve aanhang in Centraal-Anatolië, die de oppositie niet lijkt te bereiken.

Veel kiezers die op Erdogan stemmen, zien hem als sterke leider en een stabiele factor. "Ze zijn bang zijn voor onrust in het land en maken een veilige keuze", zegt Turkoloog en journalist Zehra Kaya. Ook gaan veel van zijn aanhangers mee in zijn retoriek. "De campagne van Erdogan draaide niet om beloftes voor de toekomst, maar om aanvallen op de oppositie, die hij wegzet als terroristen", aldus Yenen.

Ook de verwoestende aardbeving in het zuiden van Turkije, die aan zeker 44.000 mensen het leven kostte, heeft minder invloed dan verwacht. "Er was veel kritiek op de coördinatie na de aardbeving", zegt Kaya. Daarna zakte Erdogan weg in de prognoses. "Maar hij heeft sterk campagne gevoerd en is weer gestegen in de peilingen." Ook in veel van de zwaargetroffen provincies boekte de president een overwinning.

Vooral Turken in grote steden als Istanbul, Ankara en Izmir stemden op de oppositie, net als Koerden in het oosten van het land. De oppositie wil dat Erdogan na twintig jaar aan de macht het veld ruimt en dat het land terugkeert naar een volwaardige democratie. Turken die op de oppositie stemmen, willen niets liever dan verandering in het land.

Erdogan veranderde in de afgelopen twee decennia van een hervormer in een autocratisch leider, die het rechtssysteem afbrak en de persvrijheid sterk inperkte. "De oppositie kwam met een revolutionaire boodschap: een einde aan Erdogans macht en het presidentiële systeem", zegt Yenen. Zes oppositiepartijen, van rechts-nationalistisch tot islamistisch, schaarden zich achter leider Kilicdaroglu.

'Wonder als de oppositie wint'

De ogen zijn nu gericht op de kiezers van de derde presidentskandidaat Sinan Ogan, die 5 procent van de stemmen kreeg. Hij valt af in de volgende ronde, en de grote vraag is achter wie zijn kiezers zich gaan scharen. Ogan is de kandidaat van een extreemrechtse en ultranationalistische alliantie, en heeft zich nog niet uitgesproken voor Erdogan of Kilicdaroglu.

Maar net als de oppositie is Ogan geen fan van Erdogan en wil hij af van het presidentiële systeem. Hoewel de standpunten van de CHP, de partij van Kilicdaroglu en de grootste oppositiepartij, een stuk gematigder zijn dan Ogan, vinden ze elkaar in hun harde anti-migratiebeleid. Het liefst zouden zij de vier miljoen Syriërs in het land zo snel mogelijk terugsturen. Ook hebben ze beiden sterke seculiere ideeën, in tegenstelling tot Erdogan.

"Als Kilicdaroglu wil winnen, moet hij de kiezers van Ogan en niet-stemmers zien te overtuigen, zonder de steun te verliezen van links en de Koerden", zegt Yenen. Dat er nog meer kiezers naar de stembus zullen gaan is onwaarschijnlijk, de opkomst zondag was al hoog. "En verlies in de eerste ronde werkt meestal demoraliserend. Als de oppositie deze verkiezingen wint, zou dat een wonder zijn."

De voorlopige uitslag leidt in Turkije tot gemengde gevoelens: