Na het verdwijnen van het zerocovidbeleid mogen Chinezen hun doden weer vieren
Het is enorm druk op de begraafplaats van Linfen, in het noorden van China. Van alle kanten klinken honderdduizendklappers en gaan vuurpijlen de lucht in. Bij de ingang wordt vuurwerk verkocht, onder meer om boze geesten mee weg te jagen. Maar ook papiergeld, fruit en andere spullen die van pas zouden kunnen komen in het hiernamaals.
Het is Qingming, het jaarlijkse festival waarop mensen in de regio hun doden herdenken. Voor veel Chinezen is deze dag, waarop gevierd én gerouwd wordt, dit jaar anders. Na drie jaar van strenge reisbeperkingen zijn families eindelijk weer herenigd en mogen ze voor het eerst hun doden weer vieren.
"Hier oma, opa, rook een sigaret", zegt één van de kleinkinderen van Lü Jinfeng, terwijl hij twee sigaretten naast een serie wierrookstaafjes in het zand prikt, bij het graf van zijn grootmoeder. Honderd dagen eerder is ze overleden aan de gevolgen van covid. Tot dan toe had de 96-jarige Lü alles overleefd: een burgeroorlog, de Japanse bezetting, ook de culturele revolutie.
'Vroeg weduwe'
Geen vanzelfsprekendheid: haar echtgenoot kwam eind jaren '60 al om het leven, tijdens de rampjaren onder Mao Zedong. Een conflict tussen twee rivaliserende facties liep zo hoog op, dat hij het met zijn leven moest bekopen. "Er werd geschoten, bloed vergoten", zegt zoon Xu Xinnian over de factie die het gemunt had op de Mao-getrouwen. "Het gebouw waarin mijn vader zat werd zelfs gebombardeerd."
Zeker dertig mensen zouden daarbij om het leven zijn gekomen, waaronder vader Xu Changgui. "De loyaliteit van mijn vader aan de grote leider was groot", zegt Xinnian daarover. "Zo deed hij bijvoorbeeld ook aan zelfkritieken voor het standbeeld van de leider. Zijn dood betekende dat mijn moeder al vroeg weduwe werd. In haar eentje moest ze voor zes kinderen zorgen."
"We woonden in een grot op het lössplateau, makkelijk was het niet", vertelt dochter Xu Guanghua met tranen in haar gezicht. "Er moest hard gewerkt worden. Ze was elk jaar modelwerknemer bij de coöperatie waar ze werkte, heeft ons altijd geleerd zuinig en gezagsgetrouw te zijn." Moeder Lü, die al lid was van de communistische partij nog voordat Mao de Volksrepubliek had uitgeroepen, bleef loyaal aan de hamer en sikkel tot het einde.
"Ze houdt van de partij, voor de volle honderd procent", zegt dochter Xu Guanghua. "Na de aardbeving in Sichuan stortte ze bijvoorbeeld 500 renminbi in de partijkas. Na de uitbraak van corona in Wuhan maakte ze nog eens 200 renminbi over", vertelt ze, omgerekend 65 en 25 euro. Toen haar moeder kwam te overlijden zat Guanghua bij haar zoon in Amerika. Ze kon niet op tijd terug zijn voor de begrafenis.
"Sowieso durfde niemand het mij in eerste instantie te vertellen, bang dat ik dan niet kon eten en slapen", zegt ze, de tranen over haar wangen rollend in de slaapkamer van haar moeder. Op het nachtkastje prijken portretfoto's van haar beide ouders. "Twee nachten ben ik van streek geweest en heb ik inderdaad niet geslapen. Ik had haar graag nog willen kussen."
Het overlijden gebeurde in de overgangsperiode, direct na het loslaten van zero covid. Tot verrassing van velen kwam er begin december plots een einde aan de lockdowns. Aan de verplichte hotelquarantaines voor binnenkomende reizigers kwam pas een maand later een einde, maar de bijna dagelijkse coronatest en de gezondheidsapp, lange tijd belangrijker dan een paspoort, waren plots weg. Een gedegen exitplan lag er echter niet.
Het was in die periode dat Lü zich alsnog liet vaccineren, vertelt haar zoon. Veel ouderen zagen daar tot dan toe daar de noodzaak niet van in: vanwege het zerocovidbeleid was de kans op besmetting ruim twee jaar lang minimaal. Één prik was te weinig en kwam te laat, bleek nog geen tien dagen later. "Ze had slechte eetlust, at haar noedels niet op en had koorts", vertelt zoon Xinnian. "Toen wist ik dat ze besmet was. Diezelfde nacht is ze overleden."
'80 procent bevolking besmet'
Volgens de recentste cijfers van de Chinese autoriteiten raakte sinds de ommezwaai zo'n 80 procent van de bevolking besmet, 83.255 mensen kwamen te overlijden. Critici denken dat het aantal doden hoger ligt: iedereen raakte tegelijkertijd besmet, natuurlijke immuniteit was er niet, en de vaccinatiegraad lag laag. Ziekenhuizen waren overbelast. Schattingen lopen uiteen van enkele honderdduizenden tot mogelijk anderhalf miljoen doden.
"Als ze niet besmet was geraakt, was ze niet zo snel vertrokken", zegt Xinnian over het overlijden van zijn moeder. Wrok zegt hij niet te koesteren. "Loslaten is moeilijk, dat kost tijd. Maar we kunnen er niet in blijven hangen, dat zou mijn moeder niet gewild hebben." Qingming is voor hen het moment om haar leven te vieren. "Ze was al oud, en we weten dat elk leven een begin en een einde heeft."
Een van de kleindochters gooit een papieren Mahjong-spelletje in het knisperende vuurtje aan de voet van het graf. "Zodat je met opa kan spelen." De oudste zoon sprenkelt baijiu, Chinese graanwijn, over de gele aarde. Nog een keer gaat iedereen op de knieën bij het familiegraf. "Vandaag is een feestdag en daar hoort alcohol bij. Ook onder de grond moet gedronken worden", lacht Xinnian.
