Toenadering Iran en Saudi-Arabië zet door, snelle doorbraak met dank aan China

• Daisy Mohr

  correspondent Midden-Oosten

Het is een diplomatieke doorbraak in het Midden-Oosten: de ministers van Buitenlandse Zaken van aartsrivalen Iran en Saudi-Arabië gaan elkaar morgen ontmoeten. Vorige maand werd al duidelijk dat de diplomatieke betrekkingen tussen de landen zullen worden aangehaald, na bemiddeling van China. Met deze ontmoeting wordt dat besluit kracht bijgezet. De landen hopen op meer stabiliteit na jaren van grote onrust in de regio.

Saudi-Arabië en Iran verbraken de betrekkingen in 2016, nadat demonstranten in Iran de Saudische ambassade hadden aangevallen als reactie op de executie van een prominente sjiitische geestelijke.

Indirect tegenover elkaar

In de moslimwereld werpt Saudi-Arabië zich op als leider van de soennieten, Iran van de sjiieten. De spanningen tussen de twee landen zijn een obstakel voor regionale stabiliteit. De landen steunden het afgelopen jaar partijen die elkaar bevechten in verschillende landen in de regio.

Zo wordt Hezbollah in Libanon aangestuurd door Iran en zijn er in Irak pro-Iraanse groepen actief. In Syrië stonden de landen ook indirect tegenover elkaar: Iran aan de zijde van president Bashar al-Assad en de Saudiërs aan de kant van de gewapende opstandelingen. Het zichtbaarst is de confrontatie op dit moment in Jemen. Saudi-Arabië steunt daar de regering, terwijl Iran de Houthi-rebellen in Noord-Jemen aanstuurt.

Het nieuws over de doorbraak in de relatie kwam als een verrassing, ook in de Saudische hoofdstad Riyad. Na jarenlange rivaliteit is er plotseling toenadering, ziet ook Faisal Abbas, hoofdredacteur van de krant Arab News. "We wisten dat er achter de schermen onderhandelingen gaande waren. Ik denk dat de verrassing was hoe snel het gebeurde. Dat is misschien een bewijs van de efficiëntie van de Chinezen."

"Als dit doorzet, zullen veel verschillende conflicten op de een of andere manier worden opgelost of gedeeltelijk worden opgelost en dat is al iets positiefs", zegt Salman Ansari, politiek analist in Riyad.

Nu Saudi-Arabië steeds meer internationale evenementen organiseert en buitenlandse investeerders aantrekt, willen ze de kopzorgen over plotselinge droneaanvallen uit hun hoofd kunnen zetten. "Als Iran ervoor kiest in 1979 te blijven steken, dan is dat hun keus, maar sleep ons er niet naartoe terug", zegt Abbas refererend aan de islamitische revolutie in 1979. Sinds die machtsovername van de ayatollahs behoort Iran tot de vijanden van de VS, de traditionele bondgenoot van Saudi-Arabië.

Toenadering tot China

In 2019 kwam het bijna tot een directe confrontatie, toen Saudi-Arabië de Houthi-rebellen de schuld gaf van een reeks raketaanvallen op Saudische olie-installaties. Tot woede van de Saudiërs ondernam de VS toen geen actie. Riyad besloot dat het tijd werd te kijken naar andere manieren om zijn veiligheid te waarborgen: verdere toenadering tot China. Ansari: "Uiteindelijk geloven we dat China meer invloed heeft op Iran dan het Westen. Dus dat we deze relatie hebben zal het gemakkelijker voor ons maken."

De Saudiërs hopen dus dat China Iran in het gareel kan houden. Bovendien stellen de Chinezen geen lastige vragen over mensenrechten, zijn ze trouwe olie-afnemers en leveren ze technologie en wapens. Tegelijkertijd is het een klap in het gezicht van de VS en Israël, die Iran juist proberen te isoleren. Het aanzien van de VS in de regio neemt daarmee steeds verder af. Dat president Biden het land een "internationale paria" noemde vanwege mensenrechtenschendingen schoot Riyad sowieso in het verkeerde keelgat.

Iran wil uit isolement

Iran lijkt enthousiast over de ontwikkelingen, omdat het regime steeds verder geïsoleerd raakt en zich internationaal vernederd voelt door maandenlange protesten. Zowel strategisch als economisch is Iran sterk afhankelijk van China. Deze deal vermindert het isolement en levert legitimiteit op voor het regime. Bovendien versterkt het de invloed van China ten koste van aartsvijand de VS.

Ali Shamkhani, de secretaris van de hoogste veiligheidsraad van Iran, zei vorige maand in staatsmedia dat de toenadering een "betekenisvol begin was" en "zeker zal leiden tot het verbeteren van de regionale stabiliteit en veiligheid" van de regio.

"We gaan van een strategie die voor beide kanten alleen maar verlies opleverde naar hopelijk een win-win situatie," zei Ali Akbar Behmanesh, politiek analist gelieerd aan Tehran tegen de New York Times. "We beseffen dat om veel problemen op te lossen we vrede moeten sluiten met de Big Brother van de Arabische wereld, Saudi-Arabië. De zeven jaar van vijandigheid heeft onze belangen op geen enkele manier gediend."