'Executievideo Oekraïense militair kan dienen als bewijsmateriaal'
De video van de executie van de 41-jarige Oekraïense militair Tymofi Sjadoera verscheen maandagmiddag rond een uur of twee online. De beelden gingen direct de hele wereld over. Op Reddit had de video al snel honderdduizenden views.
Maar het korte fragment heeft meer betekenis dan een kortstondige internethype. De beelden kunnen namelijk van belang zijn in mogelijke strafzaken tegen oorlogsmisdadigers, zeggen juristen die gespecialiseerd zijn in oorlogsrecht.
Deze video ging de hele wereld over. Let op: de beelden kunnen als schokkend worden ervaren.
"Een van de verklaringen waarom het zo hard gaat met dit beeld is omdat het zo extreem is dat je je ogen er niet van af kunt houden", zegt Yorrick de Vries, die voor de NOS openbronnenonderzoek doet. "Het prikkelt je morbide nieuwsgierigheid en je gevoel van onrecht."
Als kijker sta je letterlijk naast de schutter(s), wat het kijken tot een schokkende ervaring maakt. Aan de rand van het beeld zie je de lopen van de kalasjnikovs vuur spugen. Sjadoera valt en wordt dan nog ettelijke keren geraakt, in de ongecensureerde versie. In de meeste video's gaat het beeld dan over in blokjes die alleen vage contouren tonen.
Op Oekraïense Telegramkanalen werd de video binnen de kortste keren drie miljoen keer bekeken. Even later kwam het filmpje ook op Twitter, waar het 60.000 kijkers trok. De Vries heeft wel vaker gezien dat gruwelijk materiaal uit de oorlog viraal gaat. Maar zo snel als het is gegaan met dit filmpje, is volgens hem uitzonderlijk. Met de hashtag 'executie' begon het met 10.000 tweets per uur, om op te lopen naar 150.000 posts per uur.
Heilige
Ongeveer om dezelfde tijd kwam het beeld ook op een Russisch Telegramkanaal; Telegram wordt veel gebruikt door zowel Russen als Oekraïners om het nieuws te volgen. Op het Russische kanaal Rvvojenkor trokken de beelden een half miljoen kijkers. Door de Russen werd verbaasd gereageerd op het feit dat de video zo populair was op Oekraïense kanalen.
Een uur na het verschijnen van de beelden doken ook de eerste 'kunstwerken' op, een uitsnede van Sjadoera die in enkele afbeeldingen als heilige wordt neergezet. Ook die artistieke versies van de geëxecuteerde militair worden ruim gedeeld en versterken het martelaareffect.
Ondertussen is over de herkomst van de beelden nog weinig bekend. Grote kans dat ze afkomstig zijn van een Russische mobiele telefoon die de Oekraïners hebben ingenomen van een gevangengenomen Rus, of gevonden hebben op een gesneuvelde militair, zo veronderstelt De Vries.
Schat aan gegevens
De metadata op de telefoon bevatten volgens Marieke de Hoon een schat aan gegevens, zo bleek bijvoorbeeld bij het MH17-proces. De Hoon is strafrechtdocent aan de Universiteit van Amsterdam en was als expert betrokken bij het megaproces. De metagegevens zijn niet zonder meer bruikbaar. "Zien we wat we denken dat we zien? Klopt de audio bij het filmpje? Stemmen kunnen bewijs vormen."
Om dat vast te stellen is uitvoerig onderzoek nodig. En dat is een probleem in Oekraïne, dat nu duizenden van dit soort zaken heeft. Internationale samenwerking kan wat dat betreft uitkomst bieden, denkt De Hoon. "Dat onderzoek zou ook door het NFI gedaan kunnen worden", zegt zij.
"Dit filmpje doet het ergste vrezen voor andere krijgsgevangenen. Want dit is er maar één", zegt Liesbeth Zegveld, advocaat en hoogleraar oorlogsrechtsherstel. Als er maar genoeg van dit soort filmpjes verschijnen, ontstaan er "feiten van algemene bekendheid". Die kunnen dienen als ondersteunend bewijs bij individuele strafzaken tegen oorlogsmisdadigers. Het filmpje zou kunnen helpen om gedragspatronen te illustreren, meent zij, zeker als ze uit één gebied komen.
