'Russische invasie heeft meer impact op het Westen dan 9/11'

De Nederlandse inlichtingendiensten AIVD en MIVD hebben voor het eerst samen een analyse gemaakt over de oorlog in Oekraïne en wat dat betekent voor de veiligheid van Nederland. De belangrijkste waarschuwing luidt: de oorlog in Oekraïne is dichterbij dan we denken.

Aan de hand van zes thema's wordt beschreven hoe de oorlog invloed heeft op het Westen, de NAVO en Nederland. Onder meer Russische spionage, beïnvloedingscampagnes en cyberoperaties worden breed uitgemeten.

Generaal Jan Swillens, directeur van de MIVD, was degene die op 24 februari 2022 minister Ollongren belde met de mededeling dat de Russen Oekraïne waren binnengevallen. Dat moment had direct impact, zegt hij. "Het was echt een keerpunt in de geschiedenis."

Volgens Erik Akerboom, directeur-generaal bij de AIVD, heeft 24/2 meer impact op de wereld dan 11/9 waarmee wordt verwezen naar de aanslagen op Amerika op 11 september 2001. Twee vliegtuigen boorden zich in de Twin Towers in New York, een derde in het Pentagon in Washington en een vierde kwam neer in de staat Pennsylvania. In totaal kwamen bijna 3000 mensen om het leven.

"Dit gaat om een strijd om de wereldorde, en die wereldorde wordt aangetast door Rusland. De gevolgen daarvan zijn straks en nu al voelbaar in de huiskamers van mensen. En ook de veiligheid is in het geding. De Engelsen hebben daar een mooi gezegde voor: 'Putin's appetite grows while eating'. In andere woorden; Poetin stopt niet als hij niet wordt gestopt."

Impact op Nederlandse samenleving

De oorlog ook veel invloed op anti-institutioneel extremisme in ons land, schrijven de instanties. Dit bedreigt de veiligheid in Nederland. Het extremisme draait om een zogenaamde "kwaadaardige elite", die crises zoals de coronapandemie, de stikstofcrisis en het conflict in Oekraïne zouden hebben "verzonnen".

Hoewel deze vorm van extremisme al langer aanwezig is in Nederland, wordt het opvallend genoemd dat de anti-institutionele beweging "overwegend pro-Russisch" is. Hierbij wordt de Russische president Poetin afgeschreven als de "verlosser" in de strijd tegen de kwaadaardige elite in het Westen. Deze opstelling maakt de beweging mogelijk vatbaarder voor beïnvloeding vanuit Rusland, staat in het rapport.

Informatieoorlog

In de analyse staat dat zowel Oekraïne als het Westen doelwit zijn van een Russische informatieoorlog. De Russische overheid, maatschappelijke organisaties en individuen zouden een rol spelen in het beïnvloeden van westerse landen. Om het succes van deze campagnes te meten, voert Moskou geheime bevolkingsonderzoeken uit in het Westen. Zo wil Rusland per land "de succeskansen per propagandathema in kaart brengen".

Nederland lijkt in dit opzicht minder in beeld te zijn bij de Russen, de inspanningen zijn voornamelijk gericht op Duitsland. Volgens de instanties toont Moskou voortdurende inzet om het publieke debat in Duitsland te beïnvloeden. Hoewel Nederland hier minder in beeld lijkt te zijn, kan succesvolle Russische beïnvloeding in Duitsland "in veel gevallen ook Nederland schaden".

"We zien al jarenlang een constante dreiging van Russische acties tegen Nederland en westerse belangen", zegt Akerboom. "Bijvoorbeeld door cyberaanvallen, verkenning die wordt gedaan om te kijken welke zwakke punten Nederland heeft. Maar ook het heimelijk beïnvloeden en voorzien van desinformatie van Nederlandse sociale media en het publieke debat."

Constante dreiging

Uit de analyse blijkt ook dat Rusland belangrijke Nederlandse infrastructuur, zoals internetkabels, gasleidingen en windmolenparken, heimelijk in kaart brengt. Het land onderneemt activiteiten en voorbereidingen voor sabotage en spionage, schrijven de instanties. Ook is het voorstelbaar dat een aanslag wordt gepleegd op andere onmisbare voorzieningen, zoals die voor het drinkwater.

Een concreet voorbeeld is een Russisch schip dat enkele maanden geleden in de Noordzee heeft geprobeerd om gegevens te verzamelen over windmolenparken. Swillens: "Wij wisten dat ze vooral interesse hadden in de datakabels op de zeebodem en wilden weten hoe de parken bestuurd worden. Als ze daar meer kennis over opdoen, weten we dat ze de intentie hebben om daar in de toekomst gebruik van te maken en die parken uit te zetten. Dat hebben we op deze manier niet eerder gezien, en dat is zorgelijk."