Nieuwe wet Italië bemoeilijkt redden bootmigranten door hulporganisaties

• Heleen D'Haens

  correspondent Italië

In het schemerduister, in een keiharde regenbui, doemt het silhouet op van de Geo Barents. Het reddingsschip van hulporganisatie Artsen zonder Grenzen heeft vijf dagen gevaren sinds het op een woelige Middellandse Zee een groep migranten oppikte die in een smokkelboot waren vertrokken uit Libië.

Het is een indrukwekkend vaartuig, uitgerust om per missie meer dan 300 mensen te redden. "In de zomer waren we in het extreemste geval met meer dan 600 aan boord", zegt Caroline Willemen van Artsen zonder Grenzen.

Vandaag zijn het er maar 73.

Dat is het gevolg van een nieuwe wet die de Italiaanse regering begin deze maand invoerde. Lange missies, waarbij hulporganisaties meerdere groepen mensen na elkaar redden, zijn voortaan verboden. De ngo's moeten nu met elke groep mensen afzonderlijk terugkeren naar een veilige haven. Doen ze dat niet, dan riskeren ze een boete van 10.000 tot 50.000 euro. "Enorm frustrerend", zegt Willemen. "Want we weten dat er meer mensen vertrekken."

Taxi's die migranten oppikken

De rechtse regering van premier Meloni, die in oktober vorig jaar aantrad, had al aangekondigd strenger te willen optreden tegen hulporganisaties. Die vormen volgens het kabinet een pull factor: een aantrekkende kracht voor migratie.

"Dat geldt niet alleen voor de migranten zelf, die zich veiliger voelen door hun aanwezigheid op zee. Maar ook voor criminele organisaties die zich bezighouden met illegale immigratie, die hun werkwijze aanpassen vanwege de aanwezigheid van ngo's in hun regio", verduidelijkte minister Piantedosi van Migratie in de Senaat.

De Italiaanse regering ziet hulporganisaties als taxi's die migranten oppikken in de buurt van Libië en afzetten in Italië. Maar die redenering klopt niet, blijkt uit onderzoek. Het Migration Policy Centre van het European University Institute analyseerde migratiecijfers van 2014 tot 2018 en vond geen significant verband tussen het aantal mensen die de Middellandse Zee overstaken en de aanwezigheid van hulpschepen. Veel belangrijker blijken de weersomstandigheden op zee.

Dagen extra afzien

En toch maakt de Italiaanse regering hulporganisaties het werken moeilijker. Niet alleen mogen ze nog maar één redding per keer uitvoeren, ook moeten ze de geredde migranten in steeds noordelijkere havens afzetten. Zo kreeg de Geo Barents dit keer dit keer de haven van Ancona toegewezen, in Midden-Italië.

"Als wij na de redding naar een haven in het zuiden van Italië waren gegaan, had het ons anderhalve dag gekost om daar te komen", zegt Willemen van Artsen zonder Grenzen. "Tot Ancona is het vier dagen. De wetenschap dat mensen dagen extra hebben afgezien in moeilijke omstandigheden aan boord, maakt ons uiteraard heel boos."

De EU heeft afspraken over een eerlijke verdeling van asielzoekers. Maar de rel rondom het reddingsschip Ocean Viking, eind vorig jaar, liet zien dat solidariteit tussen de EU-lidstaten ver te zoeken is:

Aan de cijfers zal deze nieuwe wetgeving niks veranderen. Hulporganisaties zijn verantwoordelijk voor 10 tot 15 procent van het totale aantal migranten dat via de zee Italië bereikt. Veel meer mensen doen dat op eigen kracht of worden gered door de kustwacht.

Wat is dan wel de motivatie van de regering? Die wil, door een van haar eerste wetten te richten op migratie, vooral een signaal geven. Aan de Italianen, voor wie migratie een belangrijk thema was bij de recente verkiezingen. Maar ook aan de Europese Unie.

Vorig jaar bereikten zo'n 104.000 migranten Italië via de zee: fors meer dan de ongeveer 67.000 in 2021 en de 34.000 in 2020. Alles wijst erop dat dat aantal dit jaar nog zal stijgen. "Alleen kunnen wij een stroom van zo'n onbeheersbare proportie niet aan", zei premier Meloni vorige maand op een bijeenkomst over migratie.

Juridische stappen

Italië hoopt zo snel mogelijk op een nieuw Europees herverdelingsmechanisme voor asielzoekers en wil migratie daarom bovenaan de politieke agenda houden. Dat gaat nu ten koste van de hulporganisaties en hun reddingsacties. "De rol van ngo's bij het aantal mensen die aankomen wordt om politieke redenen volledig overdreven", denkt Willemen.

Artsen zonder Grenzen overweegt juridische stappen tegen de nieuwe wet. Duidelijk is in elk geval dat, als het erop aankomt, de organisatie zich er niet aan zal houden. "Sinds het decreet van kracht is, hebben wij nog geen boten moeten achterlaten. Maar als wij weten van mensen in nood, moet de kapitein hulp verlenen. En dat is wat wij zullen blijven doen, ook met het risico op boetes en rechtszaken."