Het wonderkind dat Brazilië van een nationaal trauma afhielp

Voor Brazilianen zal er nooit een betere voetballer bestaan dan O Rei. Zelf vond Edson Arantes do Nascimento - voetbalnaam Pelé - vergelijkingen zinloos. "Neem alleen maar het tempo in wedstrijden van nu en de kleine ruimte", aldus de Braziliaanse voetbalkoning, die donderdag op 82-jarige leeftijd overleed. "Wij leken in vergelijking met nu bijna stil te staan."

Op zijn twintigste al 'nationaal erfgoed'

Pelé, geboren op 23 oktober 1940, wint zijn eerste van drie wereldtitels met een bruine, geveterde bal. Voor hem is het een luxe. In zijn eerste jaren in de sloppen van Três Corações, een gehucht op 150 kilometer van Saõ Paulo, speelt hij met een zelf in elkaar geknutselde voetbal. Het levert hem zijn voetbalnaam op: 'Pelé', oftewel 'lappenbal'.

Zijn eerste wedstrijden speelt hij bij Bauru Atlético Clube, de club van zijn vader Dondinho. Ex-international Waldemar de Brito herkent zijn talent en stelt hem voor aan de jeugdtrainers van Santos. Daar begint in 1956 de zegetocht.

Achttien jaar lang draagt Pelé het witte shirt van de club uit de havenstad nabij Saõ Paulo. Met Pelé in de gelederen stijgt Santos naar ongekende hoogten: zes Braziliaanse landstitels, twee keer de Copa Libertadores, drie keer de wereldbeker.

Pas in 1975 ging de 35-jarige buiten de eigen landsgrenzen spelen. Feyenoord deed een poging om hem naar Rotterdam te lokken, maar Pelé koos voor New York Cosmos. Drie jaar later sloot hij daar zijn carrière af, een loopbaan waarin hij - oefenduels meegeteld - 1208 doelpunten maakte in 1363 wedstrijden.

Goddelijke Kanaries

De cijfers van Pelé op clubniveau zijn imposant, maar zijn wereldwijde roem dankt hij vooral aan zijn prestaties als international. In 1956 debuteert Pelé voor Brazilië in het Maracaña. In het duel met aartsrivaal Argentinië (1-2) maakte hij meteen zijn eerste doelpunt. Pelé was toen 16 jaar en 9 maanden oud.

Anderhalf jaar later toont Pelé zich aan de wereld. Bij het WK in Zweden is hij de grote verrassing in een elftal met sterren als Garrincha, Didi, Vava, Mario Zagallo en Nilton Santos.

De Brazilianen hunkeren naar revanche voor het trauma van 1950 toen Uruguay het land in diepe rouw dompelde door het gastland in de finale te kloppen.

In 1950 was Pelé negen jaar oud en zat thuis aan de radio gekluisterd. Ruim zeventig jaar later blikte Pelé in de gelijknamige Netflix-documentaire terug op die middag. "Mijn vader (oud-prof Dondinho, red.) was in tranen", herinnerde hij zich. "Ik zei: geen zorgen, wees niet verdrietig. Ik ga een WK voor je winnen."

Zweden 1958

Aanvankelijk durft bondscoach Vicente Fiola het nog niet aan met de druistige tiener. Voor het derde groepsduel met de Sovjet-Unie gaat Fiola, op aandringen van de ervaren spelers overstag: het was tijd voor dribbelaar Garrincha en het pareltje Pelé.

Brazilië plaatst zich voor de kwartfinales, waarin Wales de tegenstander is. In het eenzijdige duel nemen de Brazilianen het vijandige doel keer op keer onder vuur, maar doelman Jack Kelsey speelt de wedstrijd van zijn leven. Na ruim een uur staat het nog steeds 0-0.

Dan belandt de bal bij Pelé. Hij controleert de bal op zijn borst ter hoogte van de strafschopstip. Als het leer de punt van zijn schoen raakt, draait Pelé zich razendsnel om en met een snelle voetbeweging duwt hij de bal in de hoek van het doel.

Zijn eerste WK-treffer is meteen de winnende. Op dat moment is Pelé pas 17 jaar en 239 dagen, een record dat nog altijd niet verbroken is. In de halve finale tegen Frankrijk (5-2) is Pelé goed voor een onvervalste hattrick, waardoor Brazilië na acht jaar eindelijk de kans krijgt om een WK-trauma uit te wissen.

In de finale tegen Zweden is Pelé op zijn best. Het lichaam nog frêle, de kuif trots in de hoogte, wervelt het Braziliaanse talent door het Rasunda-stadion van Solna.

Twee keer scoort hij in de 5-2 zege. Zijn eerste doet denken aan de treffer tegen Wales. Aannemen op de borst, een magistraal lobje over de Zweedse verdediger en een punter. Artistiek. Achteloos. Doeltreffend.

Doelwit

Vier jaar later prolongeert Brazilië de wereldtitel in Chili. Maar dit keer is niet Pelé, maar Garrincha de grote man aan Braziliaanse kant. Tegenstanders kennen de kracht van het wonderkind, dat met Santos alles wint wat er te winnen valt, en doen alles om hem te blesseren. Tegen Mexico weet Pelé de aanslagen nog de ontlopen; hij scoort zelfs de 2-0.

Maar in het tweede duel met de latere finalist Tsjechoslowakije raakt Pelé geblesseerd. Vanaf de kant ziet hij zijn ploeg revanche nemen door de finale met 3-1 te winnen.

Niet Pelé, maar de kleine Garrincha is de grote man dat WK.

Ook bij het WK in Engeland in 1966 is Pelé vooral een doelwit. Hij scoort nog wel in het openingsduel met Bulgarije, maar de ster is niet fit genoeg om de schoppen te ontwijken.

Een tackle van de spijkerharde Portugese verdediger João Morais wordt hem teveel. Geblesseerd moet hij het veld verlaten en van de kant ziet hij hoe Brazilië door Portugal - met een ontketende Eusebio - vernederd wordt. De wereldkampioen moet na de groepsfase naar huis.

Mexico 1970

Zijn revanche komt in 1970 in Mexico, een toernooi dat hij eigenlijk helemaal niet wilde spelen. Hij is moe van de aanslagen op zijn lijf. Pelé, inmiddels dertig jaar, heeft niet meer die kwikzilverachtige explosiviteit. Maar zijn talent blijft ongeëvenaard.

In de finale tegen Italië (4-1) maakt Pelé de tweede goal en geeft hij twee meesterlijke assists. Vooral die op Carlos Alberto is van ongekende schoonheid. Achteloos. Artistiek. Onovertroffen.

Zijn mooiste actie dat toernooi levert geen doelpunt op. In het groepsduel met Tsjechoslowakije besluit Pelé van eigen helft vanuit het niets op het doel te poeieren. De boog is perfect, doelman Ivo Viktor zwaait als een wanhopige in het luchtledige en ziet nog net hoe de bal rakelings naast de paal gaat voor hij daar zelf tegenaan botst.

Tot een rechtstreekse confrontatie van het Braziliaanse wonderkind met Johan Cruijff op een WK komt het niet. In 1971 stopt Pelé als international.

Met 77 doelpunten in 92 interlands is hij nog altijd topschutter aller tijden van de Goddelijke Kanaries, al moet hij dat record sinds het afgelopen WK delen met Neymar. Die had er wel 124 interlands voor nodig.

Hoewel hij nooit op de Olympische Spelen in actie kwam, werd Pelé in 1999 door het IOC uitgeroepen tot Atleet van de Eeuw. Een jaar later volgde wereldvoetbalbond FIFA en riep Pelé uit tot Voetballer van de Eeuw, een eer die hij wel moet delen met Diego Maradona.