Wat drijft de Reichsbürger? 'Duitsland is bezet gebied, nog altijd!'
Vol trots toont Joachim Widera de eregalerij in zijn kantoor. Een kleine marmeren buste van koning Frederik de Grote (1712-1786) staat naast een biografie van oud-rijkskanselier Otto von Bismarck (1815-1898). "Beiden hebben Duitsland groot gemaakt," glundert Widera als hij het boek oppakt. "Bismarck is mijn grote politieke voorbeeld: de stichter van het Tweede Duitse Rijk."
Een ontmoeting met een Reichsbürger (Rijksburger) is als een reis door de Duitse geschiedenis, waarbij men in hoog tempo langs jaartallen, oorlogen en andere historische momenten raast. Laverend tussen trots over het Duitse verleden en frustratie over het heden.
"Want dit is nog steeds bezet gebied!" roept Widera, met zijn vinger wijzend. "Ik woon weliswaar op Duitse grond, in de huidige Bondsrepubliek, maar die is niet legitiem." Hij begint een betoog over het einde van de Tweede Wereldoorlog, toen de geallieerden het nationaalsocialisme hadden verslagen en Duitsland opsplitsten. "Dat was een oorlogsmisdaad, daar is het volkerenrecht heel duidelijk over. De Bondsrepubliek is gesticht onder een bezettingsmacht, met een door de bezetter opgedrongen grondwet."
Widera laat trots de eregalerij in zijn woonkamer zien, gewijd aan het Duitse Rijk:
Het zijn de typische argumenten waarmee de Rijksburgerbeweging de huidige Duitse staat afkeurt en betoogt dat het rijk van weleer officieel nooit is opgeheven. De 61-jarige Widera voelt zich onvrij. "Wat 70 jaar geleden is gebeurd wil ik wreken en corrigeren", stelt hij. Dat de Bondsrepubliek sinds haar oprichting een reeks vrije verkiezingen heeft gehouden waarin burgers hun eigen politieke richting kunnen bepalen, wuift hij weg: "Mensen geloven maar wat. Ook in een dictatuur zijn er verkiezingen. Kijk maar naar de DDR destijds. Duitse verkiezingen zijn niet rechtmatig en geven geen blijk van een soevereine staat."
Mede daarom richtte Widera zijn eigen politieke partij op: Deutsche Zukunft, een opvallend toekomstgerichte naam voor een beweging die het verleden maar moeilijk kan loslaten. Uit zijn binnenzak haalt hij een lichtblauw boekje. Deutsches Reich staat erop. Een paspoort. Geheel volgens internationale standaard, aldus Widera, die ook de binnenkant toont.
Waarom terug naar die tijd? Een overweldigende meerderheid van de Duitsers heeft niks met die periode, die de opmaat vormde voor twee vernietigende wereldoorlogen. Widera weerspreekt dat: "U heeft het over de meerderheid van de Duitsers, maar dat heb ik nooit bevestigd gezien. Het zijn altijd weer de media die zoiets beweren, of de regering in Berlijn die de media aanstuurt."
In de politiek zijn deze mensen lang weggezet als 'gekkies'. Het tegendeel is waar. Ze hebben een extreem goed netwerk, kennis van wapens en connecties tot in de hoogste kringen.
Verwijten dat de Duitse publieke omroep en de politiek schouder aan schouder opereren en met volksverlakkerij elkaar in het zadel houden, zijn feitelijk onjuist, maar veelgehoord in kringen van Rijksburgers.
Widera staat dan ook niet alleen. Volgens schattingen noemen zo'n 20.000 Duitsers zich Rijksburger. Daarmee is de beweging in een paar jaar tijd bijna verdubbeld. Een belangrijk moment daarbij was de coronacrisis in 2020, en de daaruit voortvloeiende argwaan tegen de overheid. Wat begon als demonstraties tegen strenge lockdownmaatregelen, ontaardde steeds vaker in protestmarsen tegen de staat, die slechts een elite zou dienen en de gewone man niet ziet staan.
Incident bij Bondsdag
Aangewakkerd door complotdenkers en rechtsextremisten op sociale mediakanalen als Telegram, signaleerden Duitse veiligheidsdiensten een snelle radicalisering. Dat leidde in de zomer van 2020 tot een incident bij de Bondsdag. Tientallen mensen met rood-wit-zwarte Rijksvlaggen bestormden de trappen van het parlementsgebouw en schreeuwden leuzen als "landverraders" en "opstand" naar de volksvertegenwoordigers binnen.
Dat twee jaar later een complot zou worden onderschept om datzelfde parlement met geweld omver te werpen, verbaast onderzoeksjournalist Olaf Sundermeyer dan ook niet. Hij houdt zich al jaren bezig met extreemrechtse bewegingen in Duitsland en kent een aantal van de vorige week gearresteerde verdachten persoonlijk, onder wie een oud-militair. "We zijn al langer bekend met plannen uit die hoek", beweert Sundermeyer, "Ze noemen het de Grote Afrekening. Mensen voor een tribunaal brengen of nog erger. Maar in het publieke debat, zeker in de politiek, zijn deze mensen lang weggezet als 'gekkies'. Het tegendeel is waar. Ze hebben een extreem goed netwerk, kennis van wapens en connecties tot in de hoogste kringen, zoals bij justitie."
Altaartje van het Duitse Rijk
Met dat laatste doelt de journalist op de eveneens gearresteerde rechter Birgit Malsack-Winkemann. Tot vorig jaar was zij namens de rechts-radicale oppositiepartij AfD nog volksvertegenwoordiger in dezelfde Bondsdag die ze nu zou willen bestormen. Politici, juristen, getrainde militairen; de lijst van verdachten in de zaak van de verijdelde staatsgreep toont aan dat de Rijksburgerbeweging meer is dan een groep mensen die terugverlangt naar lang vervlogen tijden.
Toch gelooft Joachim Widera niets van de aantijgingen: "Natuurlijk hadden ze wapens, maar de vraag is of ze die ook echt gingen gebruiken. Men beweert van wel, maar ik vermoed van niet. Ze hadden zich alleen voorbereid op het geval dat er onrust onder de bevolking zou ontstaan. Om dan te kunnen ingrijpen."
Widera loopt naar zijn persoonlijke altaartje van het Tweede Duitse Rijk en haalt voorzichtig een antieke foto van Paul von Hindenburg van de muur. Het is een portret van de oud-president en maarschalk, dat in de jaren na diens dood aan menige Duitse muur hing. "Cadeautje van mijn vrouw", zegt Widera, waarna hij de gouden lijst omdraait en wijst op de nationaalsocialistische stempel van echtheid, met een hakenkruis en het jaartal 1940.
Wijst hij zelf eigenlijk geweld af? "Nee, als iemand mij op mijn kop slaat en wil doden, sla ik terug. Maar ik zal niet met wapens vooroplopen. Ik leid met woorden. Bij de geheime dienst sta ik bekend als de gevaarlijkste Rijksburger. Niet om mijn wapens, maar omdat ik zo goed kan praten." Widera lacht smakelijk om zijn eigen grap.
