Oud-topjurist fiscus overwoog klokkenluider te worden over toeslagenaffaire
De voormalig topjurist van de afdeling Toeslagen van de Belastingdienst heeft overwogen om klokkenluider te worden toen - enkele jaren voordat de toeslagenaffaire eind 2019 aan het licht kwam - bleek dat de Belastingdienst niets deed met haar alarmerende waarschuwing over het stopzetten van toeslagen voor kinderopvang. Dat vertelde jurist Sandra Palmen-Schlangen in het radioprogramma NOS Met het Oog op Morgen.
"Dat doe je natuurlijk ook niet zo snel. Dat heb ik wel even overwogen, maar dan zou ik zelf het probleem zijn geworden. Dan zou er in chocoladeletters in de krant hebben gestaan: 'ambtenaar klapt uit de school'", blikte ze terug op de periode na haar interne advies over het schadelijke optreden van de Belastingdienst tegenover toeslagenouders.
De misstanden waren wat haar betreft destijds ook al zo overduidelijk dat ze ervan uitging dat de Belastingdienst ze wel moest oplossen. "Ik had er ook wel het vertrouwen in dat dit heel snel op een andere manier opgepakt zou worden." Dat dat niet gebeurde, en dat het schandaal bleef groeien, vond ze "verdrietig en zeer pijnlijk om te zien, vooral voor de gedupeerden".
Laakbaar gehandeld
Palmen was in 2016 en 2017 de hoogste jurist bij de afdeling Toeslagen van de Belastingdienst en schreef in maart 2017 al in een advies dat de Belastingdienst "laakbaar" had gehandeld bij de stopzetting van kinderopvangtoeslag en dat ouders gecompenseerd moesten worden voor het handelen van de dienst.
Dit inmiddels veelbesproken advies, bekend als het memo-Palmen, werd genegeerd en verdween. "Ik had niet het besef dat dit memo mijn naam zou gaan dragen", vertelde ze op de radio. "Mijn voornaamste punt was dat er een stopzetting had plaatsgevonden, gedurende een lopend toeslagjaar op basis van een onjuiste rechtsgrond."
"Dat had desastreuze gevolgen", aldus Palmen. "Door dit bewuste [wets]artikel te gebruiken, werd mensen heel veel rechtsbescherming onthouden." Zo werden toeslagenouders niet meer extra gewaarschuwd, konden ze niet meer op gesprek komen en werden ze "van het ene op het andere moment geconfronteerd met een stopzetting", zonder dat ze wisten waarom.
Al vrij snel werd mij duidelijk gemaakt dat mijn advies niet opgevolgd zou worden en dat men door wilde gaan met procederen.
Ze schreef het memo op verzoek van een van haar managers en ging ervan uit dat haar advies zou worden opgevolgd. "Ik had ook niet anders meegemaakt dan dat mijn adviezen opgevolgd werden", vertelde Palmen, die ook terwijl ze haar memo schreef al veel contact had met het hoogste management. "Ze wisten dat het eraan kwam."
Toen ze haar memo aan haar leidinggevende doorstuurde, had ze het idee dat de urgentie van haar advies ook werd gevoeld. Het stuk zou, buiten de deur, worden besproken op een hei-dag, maar ze had aangeboden om alsnog toelichting te geven als er vragen waren. "Een seintje" was daarvoor genoeg geweest. "Maar dat seintje is niet gekomen."
Wel werd er besloten om een werkgroep op te richten, die aan de slag moest gaan met het advies. De eerste bijeenkomst van die werkgroep miste Palmen, maar bij de tweede was ze er wel bij. "Al vrij snel werd mij duidelijk gemaakt dat mijn advies niet opgevolgd zou worden en dat men door wilde gaan met procederen." Bij die rechtszaken trokken toeslagenouders vaak aan het kortste eind.
Memo onvindbaar
Tot acht keer toe werd er gezocht naar het memo, maar zonder resultaat. Wel werd Palmen er later nog naar gevraagd. "Ik ben in juni 2019 gebeld door mijn collega. Dat was een collega met wie ik ook gesproken had over het memo uit 2017." Hij vroeg haar om het memo nog eens te sturen, wat ze daarna naar eigen zeggen binnen een paar minuten heeft gedaan.
Tijdens de verhoren van de ondervragingscommissie bleek dat het memo-Palmen in het voorjaar van 2019 opnieuw was opgedoken en was besproken in het bijzijn van de toenmalig directeur-generaal van de Belastingdienst, Jaap Uijlenbroek, en de toenmalige hoogste ambtenaar van Financiën, Manon Leijten. Ook kwam de conclusie dat de Belastingdienst onrechtmatig en laakbaar had gehandeld in ambtelijke stukken terecht. Daarop verdween het memo opnieuw.
Pas kort voor de verhoren van de parlementaire ondervragingscommissie, in oktober 2020, werd het memo openbaar, na vragen van het Kamerlid Pieter Omtzigt. In de tussentijd had de Belastingdienst jaren geprocedeerd tegen ouders van wie de kinderopvangtoeslag onrechtmatig was gestopt.
Onderzoek meineed
Of het memo was kwijtgeraakt of kwijtgemaakt, weet Palmen niet. "Dat zal altijd een vraag blijven, denk ik." Maandag onthulde Nieuwsuur dat de Rijksrecherche onderzoek doet naar het mogelijk plegen van meineed door de topambtenaren bij de parlementaire ondervragingscommissie. Zij zeiden destijds niets te weten van het memo.
"Ik weet dat ze dat gezegd hebben, en ik weet dat dat onderzoek loopt", reageert Palmen daarop. Gevraagd of de waarheid net zo evident is als bij haar alarmerende memo uit 2017, zegt Palmen enkel dat ze alle vertrouwen heeft in het onderzoek van de Rijksrecherche.
