Poetins geheime bunkers: vreest hij een kernoorlog of een volksopstand?

• Paul Alexander

  redacteur Buitenland

Zijn opponenten noemen hem op sociale media consequent 'Bunker Mens' en 'Bunker Opa'. Het beeld van president Poetin als leider met een obsessie voor zijn persoonlijke veiligheid bestaat al enige tijd. Hij houdt zich voor zijn volk en voor een brede kring functionarissen schuil in verschillende paleizen - waarvan sommige op verafgelegen en vaak geheime locaties. En de laatste jaren investeert hij ook in de constructie van een uitvoerig netwerk aan ondergrondse bunkers.

Daar wijzen althans de resultaten op van een onderzoek naar Poetins geheime bunkers dat journalist Oleg Roldoegin onlangs publiceerde op de onafhankelijke Russische nieuwssite Sobesednik. Roldoegin bracht op basis van openbare bronnen in kaart waar de bunkers staan, wie toeziet op de bouw en hoe het Kremlin zich op een eventuele kernoorlog voorbereidt.

"De bunkers zijn niet nieuw", vertelt hij in een gesprek met Radio Free Europe. "Veel bestonden al in de Sovjettijd. En aan de bouw van andere bunkers is eerder onder Poetin een begin gemaakt. Nu worden ze gemoderniseerd en omgebouwd tot extra verstevigde atoombunkers."

Er bestaan al langer geruchten dat binnen in de berg Jamantaoe in de zuidelijke Oeral een geheime stad is gebouwd van wel tientallen kilometers lang. Ook Roldoegin viel de verhoogde bouwactiviteit op rondom de gesloten garnizoensplaats Mezjgorje aan de voet van de Jamantaoe. Dat begon al voor de invasie in Oekraïne. "In april 2021 arriveerde opeens een colonne transportwagens met zware bouwmachines. Die bleken, ook tot verrassing van lokale ambtenaren, te zijn gestuurd in opdracht van het Directoraat Bijzondere Programma's GOeSP, dat rechtstreeks onder de president valt."

Die dienst is, zo wijzen de bevindingen van Roldoegin uit, belast met de bouw van ondergrondse tunnels en bunkers, ook in andere delen van Rusland, zoals in enkele gesloten militaire stadjes nabij Moskou, Penza en Krasnodar.

"Het is essentieel dat de bunkers verspreid staan over het hele land", zegt Roldoegin. "Dat brengt de vijand in verwarring over Poetins potentiële verblijfplaats in geval van evacuatie."

Afgelopen maart, kort nadat Rusland Oekraïne was binnengevallen, landden er regeringstoestellen op verschillende vliegvelden in de omgeving van Jamantaoe, tonen openbare vlieggegevens op internet.

"Grote kans dat Poetin op dat moment inderdaad de bunker in Mezjgorje aandeed", zegt defensiespecialist Sergej Midgalj tegen Radio Free Europe. "Het zal geen poging geweest zijn om zichzelf in veiligheid te brengen, eerder een evacuatie-oefening. Met de invasie deed zich voor het eerst weer een reële nucleaire dreiging voor. Ze wilden het systeem testen."

Bunkers onder Moskou

Het is ook een publiek geheim dat onder Moskou een gangenstelsel van tientallen kilometers lang loopt dat bunkers in de verschillende wijken met het Kremlin verbindt. Avontuurlijk ingestelde Moskouse jongeren wisten een paar jaar geleden op 200 meter diepte door te dringen tot het gangenstelsel en ontdekten een reusachtige ruimte van tientallen meters hoog en kilometers lang. Ze deelden foto's en filmpjes op sociale media.

"Boven die ondergrondse ruimte blijken op verschillende locaties bouwterreinen met betonnen omheiningen te liggen waar veel activiteit is: ook dat doet vermoeden dat er ondergronds druk gebouwd wordt," aldus Roldoegin, die ter plaatse onder andere vrachtwagens signaleerde met nummerborden behorende tot GOeSP.

Op een van die terreinen worden woningen gebouwd die niet in de verkoop komen, maar bestemd zijn voor leden van de veiligheidsdiensten. Eigenaar van de grond is Katerina Tichonova - ook wel bekend als de dochter van Poetin.

Dat is een ander aspect: er gaan reusachtige bedragen om in de ondergrondse bouwprojecten, die bovendien ook nog eens in het geheim gebeuren - ideale business voor corrupte bestuurders en ondernemers, die er grote orders mee binnenhalen.

"En in geval van evacuatie zijn de familieleden en veiligheidsmensen van Poetin als eersten in de bunkers", zegt Roldoegin.

Alles bij elkaar zou het netwerk van bunkers aan zo'n 55.000 mensen toegang bieden. Midgalj: "Een evacuatie zal niet alleen gaan om de kring rondom Poetin, dat wil zeggen familieleden, bevelhebbers en veiligheidsmensen, maar ook om ondersteunende staf en personeel."

Maar, benadrukt Midgalj, de bunkers bieden in geval van een nucleaire aanval geen daadwerkelijke bescherming. "Als er achter elkaar een reeks raketten van vijf megaton inslaat, wordt alles tot kilometers onder de grond weggevaagd. Dan zit je in geen enkele bunker veilig."

De geograaf Thom Davies, verbonden aan de University of Nottingham, zegt in Newsweek dat ook bergen een ondergrondse bunker niet afdoende beschermen in het geval van een kernoorlog. "Er moet van die bunkers vooral ook een afschrikwekkende werking uitgaan. De boodschap: de tegenstander kan dan denken dat Poetin met zo'n netwerk aan verstevigde bunkers eerder bereid is zijn nucleair arsenaal in te zetten."

Volgens de geograaf is het niet een kernoorlog waar Poetin bang voor is. Hij heeft dat per slot van rekening zelf in de hand. "Wat hij werkelijk vreest, is zijn eigen volk," zegt Davies. "Wellicht dat een bunker uitkomst biedt als er een volksopstand uitbreekt."