Veel vragen over gedode Russen in Oekraïense video, VN wil onderzoek

• Christiaan Paauwe

  Redacteur Buitenland

"Wie van jullie is officier?", roept een Oekraïense militair op de video. Russen komen met de handen omhoog een boerderij uit en gaan naast elkaar op de grond liggen. "Is iedereen buiten?", vraagt de Oekraïner verder. Wanneer een elfde Russische militair naar buiten komt, lijkt hij het vuur te openen. Het beeld draait weg en er zijn knallen te horen, waarna de video ophoudt.

Wat daarna gebeurt, is niet duidelijk. Maar op beelden die later zijn gemaakt is te zien dat na het incident zeker elf Russische militairen levenloos met plassen bloed op de grond liggen. Inmiddels is vastgesteld dat het incident speelde rond een boerderij in Makiivka, een dorp in de regio Loegansk dat onlangs na zware gevechten heroverd werd op Rusland.

Rusland spreekt van executies en zegt dat de beelden bewijzen dat Oekraïne zich schuldig maakt aan "schokkende oorlogsmisdaden". Oekraïne benadrukt dat de Russen eerst het vuur openden en dat hun militairen alleen terug schoten, en zegt onderzoekt te doen naar het incident.

Of sprake is van oorlogsmisdaden is op basis van de video's niet te zeggen, concludeert Iva Vukusic van de Universiteit Utrecht. Zij doet onderzoek naar genocide en oorlogsmisdaden. "In de Geneefse Conventie (waarin het oorlogsrecht is vastgelegd, red.) staat dat je niet mag doen alsof je jezelf overgeeft", zegt Vukusic.

Video's van het incident verschenen vorige week op sociale media. De eerste video werd gepubliceerd met muziek eronder. Pas op, de beelden kunnen als schokkend worden ervaren.

Wanneer iemand die zich overgeeft begint met schieten, mag volgens Vukusic terug worden geschoten. Op de video is te zien dat een van de Oekraïense militairen met een machinegeweer op de grond ligt en dekking geeft wanneer de Russen naar buiten komen. Vukusic: "Als hij het vuur opende op de Rus die schoot, is dit niet een oorlogsmisdaad."

De vraag is wat daarna is gebeurd met de krijgsgevangenen die al op de grond lagen. Volgens defensiedeskundige George Dimitriu van Instituut Clingendael zijn er twee opties: in de paniek die ontstond zijn alle gevangenen - ook die op de grond lagen - doodgeschoten, of de mannen op de grond zijn uit wraak daarna geëxecuteerd.

De Oekraïners waren in een minderheid ten opzichte van de Russen, maakt Dimitriu op uit de video's. Ook waren de krijgsgevangenen nog niet ontwapend. Ze hebben wel hun hoofdwapen op de grond moeten gooien, maar ze zijn nog niet gefouilleerd op bijvoorbeeld messen of pistolen. Voor de Oekraïense militairen kunnen ze daarom nog een bedreiging vormen.

"Je staat onder hoogspanning. Als er dan iemand het vuur opent, kan het snel escaleren", zegt Dimitriu. De onderzoeker is ook officier bij de Landmacht en moest tijdens uitzendingen in Afghanistan meerdere keren strijders gevangen nemen. Dimitriu: "De spanning giert op zo'n moment door je keel. De eenheden in de video's zijn al langer aan het vechten, dus zullen vermoeid zijn en onder stress opereren."

Wijdverspreide oorlogsmisdaden

Rusland wordt sinds het begin van de invasie dit jaar beticht van oorlogsmisdaden op grote schaal - van executies, beschietingen op burgerdoelen, tot martelingen en het gebruik van internationaal verboden wapens.

Onderzoekers van de Verenigde Naties concludeerden vorige maand nog dat Russische militairen burgers en krijgsgevangenen martelen. De Oekraïense strijdkrachten zouden zich ook schuldig hebben gemaakt aan mishandeling en marteling maar "op een kleinere schaal".

Het incident wordt in Rusland aangehaald als bewijs dat niet Rusland, maar Oekraïne zich schuldig maakt aan oorlogsmisdaden. Het Russische ministerie van Defensie spreekt van "een opzettelijke en methodische moord" van soldaten. Een pro-oorlogsblogger concludeerde dat de beelden laten zien "waar Rusland tegen aan het vechten is".

Volgens Kiev bewijzen de beelden niet dat Oekraïense militairen oorlogsmisdaden hebben gepleegd. Oekraïne zou er juist belang bij hebben om zoveel mogelijk Russen krijgsgevangen te nemen. "Elke Russische soldaat die wordt geëxecuteerd, kunnen we niet uitwisselen met Rusland", zei een viceminister tegen persbureau AP. "Dus het is niet logisch om dit te doen."

De mensenrechtenorganisatie van de VN zegt verder te kijken naar de video's. "Aantijgingen over executies van mensen die niet meer meedoen aan het gevecht, moeten volledig onderzocht worden", zegt een woordvoerder tegen persbureau Reuters. "Mogelijke daders moeten berecht worden."

Door alle aandacht die het heeft gekregen, verwacht oorlogsdeskundige Vukusic dat de kwestie uitgebreid onderzocht zal worden. Zo zullen mensen in de omgeving kunnen vertellen wat zij gehoord hebben. Vukusic: "Hoorden ze salvo's schoten, of losse schoten over een langere periode van enkele uren - wat zou wijzen op executies."

Ook kan op basis van de schotwonden bepaald worden onder welke hoek en met wat voor wapen de gevangenen zijn doodgeschoten. "Was het inderdaad op afstand met een machinegeweer, of door het hoofd met een pistool?"

Oekraïne heeft er ook belang bij dat dit wordt opgehelderd, stelt Vukusic . De regering wil laten zien dat het land zich wél houdt aan de internationale regels, en zich niet zoals Rusland schuldig maakt aan oorlogsmisdaden. "De regering zal na deze beelden duidelijk willen maken: wij zijn anders dan Rusland."