Nog veel vragen rond raketinslag in Polen, wat weten we nu?
Met de raketinslag in het Poolse dorp Przewodòw werd gisteravond voor het eerst sinds de oorlog in Oekraïne een NAVO-lidstaat direct militair getroffen door het conflict. Een dag later is het onderzoek naar het incident in volle gang. In dit artikel zetten we op een rij wat er tot nu toe bekend is over de inslag in Polen, waarbij twee mensen om het leven kwamen.
Waar kwam de raket vandaan?
Direct na de inslag in Przewodòw, zo'n 6 kilometer van de grens met Oekraïne, werd volop gespeculeerd over Russische betrokkenheid. Als Rusland een raket op Polen had afgevuurd, zou dat een directe confrontatie met de NAVO hebben kunnen betekenen.
Korte tijd na de inslag zei de Amerikaanse president Biden echter al dat er geen aanwijzingen zijn voor een gerichte aanval van Rusland. NAVO-secretaris-generaal Stoltenberg kwam vandaag tot dezelfde conclusie. De inslag is veroorzaakt door een Oekraïense luchtafweerraket, zeggen zij. Ook de Poolse president Duda sprak van een "noodlottig ongeluk".
De westerse eensgezindheid lijkt echter geen stand te houden. De Poolse premier Morawiecki liet zich later vandaag in iets andere bewoordingen uit dan zijn president. Volgens hem is een Russische provocatie niet uit te sluiten. De Russen hebben mogelijk bewust Oekraïense infrastructuur in de buurt van de grens beschoten, zei hij.
Kiev zelf erkent niet dat de noodlottige raket vanuit Oekraïne is afgevuurd. De Oekraïense regering zegt bewijs te hebben van een "Russisch spoor" en pleit voor een gezamenlijk onderzoek naar de raketinslag in Polen. En president Zelensky zegt tegen het Oekraïense persbureau Interfax zelfs dat hij zeker weet dat de raket die de explosie heeft veroorzaakt niet Oekraïens was.
Wat kan er zijn gebeurd?
De Oekraïners gebruiken meerdere luchtafweersystemen om Russische raketten tegen te houden. Naar schatting halen die zo'n 60 tot 70 procent van de Russische raketten uit de lucht, zegt hoogleraar oorlogsstudies Frans Osinga van de Universiteit Leiden.
De NAVO en de VS denken dat de luchtafweerraket die in Polen terecht is gekomen afkomstig was van het zogeheten S-300-luchtafweersysteem dat Oekraïne gebruikt. Dat systeem is van Russische makelij en stamt nog uit de Sovjettijd: de eerste S-300-systemen rolden in 1979 van de band. Rusland gebruikte de afgelopen maanden ook S-300-raketten om Oekraïne te bestoken, maar in principe zijn ze ontwikkeld als luchtafweersysteem.
Zo werkt het systeem:
Osinga legt uit dat de S-300-systemen heel effectief zijn tegen vijandelijke kruisraketten, helikopters en vliegtuigen. Voor het tegenhouden van ballistische raketten, die veel sneller gaan, zijn ze minder geschikt. "Maar als je als Oekraïne zo'n dreiging tegenkomt, zet je toch de middelen in die je hebt. En dan kan het fout gaan."
Wat er precies is misgegaan, wordt nog onderzocht. Volgens Osinga kunnen er verschillende oorzaken zijn. "Er kan een storing zijn geweest, een technisch mankement, de koppeling met de radar kan wegvallen - zeker met wat oudere systemen. Het blijft techniek."
Hoe wordt op de inslag gereageerd?
Op het moment van de raketinslag waren veel wereldleiders op Bali voor de G20-top. Zij benadrukten vooral het belang van een grondig onderzoek naar het incident en riepen op de kalmte te bewaren.
Tegelijkertijd wijzen veel westerse landen naar Rusland. "Dit was niet gebeurd zonder de Russische oorlog tegen Oekraïne", zei de Duitse bondskanselier Scholz. Ook Stoltenberg benadrukte dat "dit niet de fout van Oekraïne" was.
Ooggetuigen van de raketinslag zeggen dat ze niet hadden verwacht dat de oorlog ook hen zou bereiken:
Het Kremlin sprak in eerste instantie van "een hysterische anti-Russische reactie", toen nog werd gespeculeerd over een raket uit Rusland. Wel was een Kremlinwoordvoerder te spreken over de reactie van Biden, die hij "ingetogen" en "professioneel" noemde.
Wat betekent dit voor de oorlog?
Direct na de raketaanval groeide de vrees voor verdere escalatie van de oorlog. Zo was de verwachting dat Polen een beroep zou doen op artikel 4 van het NAVO-verdrag, dat inhoudt dat een lidstaat die zich bedreigd voelt zijn bondgenoten bij elkaar kan roepen om een mogelijke reactie te bespreken. Ook werd rekening gehouden met een artikel 5-procedure, waarbij NAVO-landen een bedreigde lidstaat te hulp schieten vanuit het principe: een aanval op één is een aanval op allen.
Maar artikel 4 en 5 bleven op de plank liggen. Dat er vermoedelijk geen sprake was van een raket uit Rusland, heeft de angel eruit gehaald, zegt hoogleraar Oorlogsstudies Osinga. "Maar dat laat onverlet dat dit voorval bevestigt dat zorgen over onbedoelde escalaties niet ongegrond zijn. Er kunnen bij die luchtaanvallen allerlei ongelukken gebeuren."
Osinga verwacht dat de Baltische staten en Polen na het raketincident opnieuw zullen vragen om versterking van hun eigen luchtverdediging. "Aan Oekraïense zijde verandert er waarschijnlijk niet zo veel, behalve dat landen zullen doorgaan met het leveren van luchtverdedigingssystemen aan Oekraïne. Misschien komen daarbij ook geavanceerdere systemen in beeld."
