EU legde Rusland al acht sanctiepakketten op: wat is het effect?

• Aïda Brands

  redacteur Brussel

Een prijsplafond op Russische olie, ruim 300 miljard euro aan Russische banktegoeden bevroren en ruim 1200 Russen die inmiddels op de Europese sanctielijst staan. Dit zijn maar een paar van de maatregelen die de EU heeft genomen tegen Rusland. Deze week presenteerde de EU alweer het achtste sanctiepakket dit jaar. Maar hebben de sancties wel zin?

Wie naar de graadmeters van de Russische economie kijkt, ziet geen schrikbarend slechte cijfers. Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) verwacht dat de Russische economie dit jaar maar zo'n 4 à 6 procent krimpt. De inflatie is in Rusland op dit moment ongeveer hetzelfde als in Nederland. De waarde van de Russische roebel is zelfs iets hoger dan voor de oorlog.

De cijfers waren de afgelopen maanden voor een aantal Europese politici reden om te twijfelen aan de effectiviteit van de sancties.

Volgens Eugene Nivorozhkin, hoogleraar gespecialiseerd in de Russische economie aan het University College van Londen, is dit precies wat Poetin wil. Een verdeeld Europa is namelijk zwakker. "Hij zegt namelijk in oorlog te zijn met het Westen en de NAVO", aldus de van origine Russische econoom.

Vertekende cijfers

Dat de roebel in waarde is gestegen, zegt volgens Nivorozhkin niks. De roebel kan op dit moment niet worden gewisseld voor buitenlandse valuta. De munt is alleen van waarde in Rusland en het is vooral de staat die de waarde bepaalt. Daarnaast schetst Poetin volgens de econoom een te rooskleurig plaatje van de economie.

De Russische president pronkt regelmatig met lage werkloosheidscijfers. Daarmee wil hij de Russen tevreden houden. "Maar die cijfers kloppen helemaal niet. De productie is een stuk lager. Heel veel Russen werken nu deeltijd en veel mensen zitten thuis. Toch krijgen ze gewoon salaris uitbetaald", zegt Nivorozhkin. Poetin kan dit vooralsnog allemaal betalen doordat er nog altijd veel geld binnenkomt van de gas- en olieverkoop.

"Rusland heeft nog steeds wat troefkaarten, zoals het nationale vermogensfonds. Daar zit naar schatting nog zo'n 200 miljard dollar in", zegt Morena Skalamera, universitair docent Russische studies aan de Universiteit Leiden. Ze benadrukt dat we daarom niet moeten verwachten dat de sancties direct effect zullen hebben.

Daarnaast kan Rusland al maanden geen reserveonderdelen voor Boeing- en Airbus-vliegtuigen krijgen. Op dit moment mogen diplomaten om die reden ook geen binnenlandse vluchten meer nemen. En ook op het slagveld zou minder materieel beschikbaar zijn.

Beide deskundigen verwachten dat het nog drie tot vier jaar kan duren voor de schatkist in Rusland zo leeg is, dat het grote gevolgen heeft. "Sancties moet je echt niet zien als een middel om snel regimeverandering af te dwingen", zegt Skalamera. We moeten de sancties volgens haar vooral zien als een wurggreep om de Russische economie die steeds strakker wordt.

Alle ballen op Russische olie

In het laatste sanctiepakket wordt de Russische olie-industrie steviger aangepakt. Dat is volgens de deskundigen een goede zaak, want het is verreweg de grootste inkomstenbron van het land.

Toch plaatst Skalamera ook kanttekeningen bij deze maatregel. Het zal volgens haar, net als veel andere sancties, heel moeilijk zijn voor landen om erop toe te zien dat ze worden nageleefd. "Bovendien lukt het Poetin toch ook steeds weer een slag te slaan in de energie-oorlog." Zo kondigden belangrijke olieproducerende landen, inclusief Rusland, net voor de aankondiging van het achtste sanctiepakket aan dat ze minder olie gaan oppompen om zo een prijsstijging te veroorzaken.

In de EU is de hoop al lang niet meer dat Poetin uiteindelijk het geweld staakt vanwege de sancties. EU-leiders hopen vooral dat Rusland door de strafmaatregelen minder krachtig is op het slagveld. Zo krijgt Oekraïne uiteindelijk troefkaarten in handen bij een mogelijke onderhandeling met Rusland.