Commissaris van de koning René Paas velde vandaag als zestigste getuige voor de parlementaire enquêtecommissie aardgaswinning Groningen een hard oordeel over de rol van de rijksoverheid. "Groningen is mishandeld door de Staat der Nederlanden", zei hij. Dat was na een verhoor van meer dan twee uur, waarin hij uiteenzette hoe moeizaam de verhouding is tussen bestuurders in het noorden en Den Haag.
Zijn relatie met voormalig minister Kamp van Economische Zaken beschreef Paas als "niet innig". Met Kamps opvolger Wiebes ging het beter, maar de frustratie over bedelen om geld en erkenning voor de provincie spatte er bij Paas vanaf. "Wij zijn de provincie die Nederland rijk heeft gemaakt. Groningen heeft recht op blijvende betrokkenheid van de regering en van het parlement". Hij doelde op de meer dan 400 miljard euro die is verdiend aan gas uit de Groningse bodem.
Beeld kantelt
Het is opvallend dat Paas zijn pijlen richt op de staat en veel minder op de oliemaatschappijen die evengoed veel geld hebben verdiend aan de winning van gas. In het verleden richtte de woede zich vooral op Shell en Exxon. Het was hun dochteronderneming, de NAM, die het gas naar boven haalde. Begin jaren negentig werd erkend dat de aardbevingen daar het gevolg van waren.
Dat de woede zich nu meer op Den Haag richt, komt misschien omdat de verhoren veel duidelijk maken over de betrokkenheid van het ministerie van Economische Zaken bij het beheer van het Groningenveld. Ambtenaren hebben jarenlang nauw samengewerkt met de multinationals en niet altijd het belang van Groningers in gedachten gehad.
Het was overigens niet alleen het ministerie van Economische Zaken dat de commerciële belangen voorrang gaf. Zo vertelde directeur-generaal Klimaat en Energie Sandor Gaastra van dat departement eerder dat minister Wiebes in 2018 ook financiële argumenten nodig had om de gaskraan in Groningen dicht te draaien. De veiligheid van Groningers was niet het doorslaggevende argument om toestemming te krijgen van de rest van het kabinet.
Shockerend
Tijdens de verhoren, gisteren, van ceo Marjan van Loon van Shell Nederland en vandaag van directeur Productie Rolf de Jong van Exxon Nederland bleek dat de oliemaatschappijen na 2017 de regie aan de Staat hebben overgelaten.
Dat had alles te maken met een dreigende strafzaak over het in gevaar brengen van Groningers door de gaswinning. Het gerechtshof in Arnhem vroeg begin 2017 om een strafrechtelijk onderzoek naar de NAM in verband met de gevolgen van de aardbevingen voor de Groningers.
"Die uitspraak was shockerend", zei De Jong vandaag. De Jong en ook Van Loon vertelden de commissie dat een veld elders in de wereld wordt gesloten als de situatie onveilig is. Maar vanwege de afhankelijkheid van Nederland van het Groningse gas zagen zij dat dat geen optie was. De oliemaatschappijen wilden na die uitspraak alleen nog maar gas blijven winnen als de Staat hen daartoe verplichtte.
Krachtige boodschap
Voorafgaand aan de uitspraak van het hof in Arnhem namen de oliemaatschappijen samen met het ministerie van Economische Zaken besluiten over de gaswinning in Groningen. Vanaf het begin van de gaswinning luidde de gezamenlijke opdracht in deze publiek-private samenwerking om zoveel mogelijk geld te verdienen aan het Groningse gas.
Met het oog op het strafrechtelijk onderzoek en hun juridische aansprakelijkheid stuurden de oliemaatschappijen hun hoogste bazen naar premier Rutte. Het leidde uiteindelijk tot een akkoord op hoofdlijnen waarin de afbouw van de gaswinning werd geregeld, maar ook de aansprakelijkheid van Shell en Exxon.
Over de beëindiging van de gaswinning zijn de oliemaatschappijen en de staat tot op de dag van vandaag met elkaar in conflict. Er lopen momenteel twee arbitragezaken. En ook over het op de waakvlam houden van het Groningenveld zijn de oliemaatschappijen niet te spreken. Zij willen duidelijkheid over de beëindiging van de gaswinning.
Maandag komen Wiebes en Wopke Hoekstra aan het woord. De laatste was minister van Financiën toen er werd besloten te stoppen met de gasboringen.
