ExxonMobil had grote moeite met afstand doen van ‘kroonjuweel’ Groningen
Het Amerikaanse olie- en gasbedrijf ExxonMobil heeft lang geprobeerd tegen te houden dat de gaswinning in Groningen werd verminderd om uiteindelijk te worden stopgezet. Dat heeft Filip Schittecatte, marketing manager van Exxon, gezegd tegen de parlementaire enquêtecommissie Aardgaswinning Groningen.
Het was voor het eerst dat iemand van Exxon werd verhoord. Zijn baas, Joost van Roost, weigerde te komen.
Van Roost beroept zich erop geen Nederlands staatsburger te zijn. Hij is daarom niet verplicht om voor de commissie te verschijnen. Schittecatte is een Belg. Waarom hij wel verhoord wilde worden, bleef onduidelijk. Wel werd duidelijk dat Exxon heeft ingestemd om de gaswinning in Groningen af te bouwen. Maar volgens Schittecatte gebeurde dat knarsetandend.
"Persoonlijk kijk ik niet terug op een deal waar ik heel blij van word. Het heeft veel moeite gekost om hiermee in te stemmen, dat het gas niet meer gewonnen kan worden." Exxon wilde niet dat de afspraken met de Nederlandse Staat openbaar zouden worden. Op de vraag waarom dat was, zei hij: "Ik had weinig behoefte om hier publiekelijk mee te koop te lopen."
Zoveel mogelijk winst
Shell had volgens de commissie minder moeite met openbaarmaking. "Zij zijn misschien minder somber over wat er is bereikt", reageerde Schittecatte daarop. Terugkijkend op de decennialange samenwerking met de Nederlandse overheid, legde hij uit dat Exxon altijd zoveel mogelijk winst heeft willen maken met het Groningse gas. Dit was volgens hem bij het begin van de gaswinning in de jaren 60 zo afgesproken tussen de staat en de multinationals.
Dit was ook de reden dat Exxon niet wilde dat de NAM zich met andere zaken zou bezighouden, zoals met zogenoemd groen gas, dat beter is voor het klimaat, of de aankoop van buitenlands gas. "Onze focus ligt vooral op het winnen van gas waar wij zelf eigenaar van zijn." Het Groningse gas is eigendom van Shell en ExxonMobil samen.
Ook bij de andere verhoren ging het vandaag over de verhouding tussen de staat en de multinationals. Er werd vaak strijd geleverd, zeker sinds duidelijk werd dat de gaswinning naar beneden moest vanwege de veiligheid in Groningen. Dat bleek uit de verhoren met topambtenaren Sandor Gaastra van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat en Wouter Raab van Financiën.
Niet gelijkwaardig
Toen het tempo van de gaswinning op enig moment sneller leek te moeten dalen dan was afgesproken, zeiden de multinationals volgens Gaastra: "Dan willen we voor elk miljard dat het harder gaat gecompenseerd worden." Ook volgens zijn collega Raab van Financiën wilden de oliebedrijven soms "vergoeding tot de laatste euro."
De partijen waren tijdens onderhandelingen niet echt gelijkwaardig, zo bleek. Voor Shell en Exxon zijn onderhandelingen volgens Gaastra dagelijkse kost. "Voor de staat en de gemiddelde ambtenaar bij Economische Zaken of Financiën is dat niet zo." Dat hebben de ministeries zo veel mogelijk proberen te ondervangen door het inschakelen van externe adviseurs.
Er is verschillende keren arbitrage ingezet, omdat gesprekken te weinig opleverden. Complicerende factor, zei Gaastra, is dat de buitenwereld überhaupt niet goed begrijpt waarom de oliebedrijven gecompenseerd moeten worden. Dit geldt bijvoorbeeld voor het bedrag dat betaald moet worden voor het gebruik van de gasopslag in Norg. "Ook de 90 miljoen die betaald wordt voor één jaar Norg, werd niet begrepen. Niet in de regio en niet in de Tweede Kamer."
Ondersneeuwen
Ook topambtenaar Raab kreeg de vraag in hoeverre het Rijk voldoende in staat is om de onderhandelingen met Shell en Exxon goed te doen. Raab noemde de multinationals geduchte onderhandelaars, en zei dat het publieke belang soms onder dreigde te sneeuwen.
Volgens hem zat het ministerie van Economische Zaken in een lastige positie, in de publiek-private samenwerking. "Enerzijds moet je fijn samenwerken, anderzijds het publieke belang in de gaten houden."
Volgens Gaastra heeft de aardbeving bij Zeerijp begin 2018 een belangrijke rol gespeeld bij het besluit om de gaswinning helemaal te beëindigen. De beving bij Zeerijp met een kracht van 3,4 had in politiek Den Haag net zo'n impact als de beving bij Huizinge in 2012.
