Vraagtekens bij advies om piekbelasters binnen jaar uit te kopen

Verleg de focus naar de uitstoters met de meeste impact op natuurgebieden en bied boeren meer perspectief. Dat was kort door de bocht de boodschap van stikstofbemiddelaar Johan Remkes gisteren aan het kabinet. De overige adviezen - want het kabinet moet er nog over besluiten - bevatten volgens kenners weinig nieuws. Vooral de toon was anders.

Het meest opvallende voorstel van Remkes was gericht op zogenoemde 'piekbelasters'. Hij roept op om 500 tot 600 bedrijven die dicht bij Natura 2000-gebieden liggen en relatief veel uitstoten (vooral veehouderijen) binnen een jaar te laten sluiten of te verplaatsen. Zo veel mogelijk door vrijwillige uitkoop, maar als het echt niet anders kan onder dwang.

'Echt nieuw'

Dit is volgens Remkes en zijn team "de minst kwade route" naar snelle en forse stikstofreductie. "Binnen een jaar actie ondernemen tegen piekbelasters, dat zou echt nieuw zijn", reageert milieuwetenschapper Raoul Beunen. Hij noemt het een logische keuze. "Er is tot nu toe voor de schermen weinig aandacht geweest voor de grootste stikstofuitstoters."

Remkes benadrukte dat er snel moet worden ingegrepen:

Beunen en anderen vragen zich wel af hoe haalbaar de voorgestelde termijn van een jaar is. Als de overheid en de betreffende boerenonderneming er immers niet in goed overleg uitkomen, rest de gang naar de rechter. Zo'n juridische procedure kan enkele jaren duren.

Bovendien liggen geldverspilling en tegenvallende resultaten op de loer bij de huidige uitkoopplannen van het kabinet, concludeerde het Planbureau voor de Leefomgeving onlangs.

Nog veel vragen

Hoogleraar environmental sustainability Jan Willem Erisman mist de onderbouwing van Remkes' voorstel. "Waar liggen deze bedrijven, hoeveel reductie levert het op als ze stoppen en is het voldoende om plaatselijk de bouw vlot te trekken? De antwoorden hierop worden niet gegeven in de aanbevelingen."

Dat is volgens Erisman ook niet vreemd. "Remkes zegt dat het geen plan is, maar een denkwijze die nog concreet moet worden gemaakt." Het is aan het kabinet om dit nader uit te werken, mocht het daadwerkelijk besluiten de piekbelasters zo snel mogelijk te laten stoppen.

Dit zijn de hoofdpunten uit Remkes' rapport:

Actiegroepen van boeren als FDF en Agractie zijn in ieder geval faliekant tegen elke vorm van gedwongen uitkoop. Belangenvereniging LTO vindt de voorgestelde periode van een jaar veel te kort. "Geef de boer de tijd om zo'n ingrijpende keuze te maken", zegt voorzitter Sjaak van der Tak.

FDF overlegde tot gisteravond laat over de aanbevelingen van Remkes. Voorman Mark van den Oever zegt dat het rapport de komende dagen geanalyseerd wordt: "Maar wij accepteren never en nooit dat 500 onschuldige boerenfamilies onteigend worden om een tijdelijke schijnoplossing te creëren."

Vooralsnog komen er geen nieuwe acties: "Daar is over gesproken, maar we willen eerst de ministerraad van 14 oktober afwachten. Wij zijn altijd bereid om verder te praten, zolang er vooruitgang wordt geboekt en de gedwongen onteigening van tafel gaat."

Maar de reacties vanuit de agrarische sector waren beslist niet alleen maar negatief. Voor het eerst in lange tijd was er ook voorzichtig optimisme. "Ik heb meer hoop dan in jaren gehad, hoewel er nog wel zaken tot stevige discussie zullen leiden", twitterde Caroline van der Plas van de BoerBurgerBeweging (BBB). Ze prijst de waardering en erkenning van Remkes voor de boeren.

Deze boerinnen zijn minder tevreden: "Hetzelfde maar dan mooier verpakt", zeggen ze in deze video:

De VVD-coryfee toonde zich begripvol voor de situatie van agrariërs. Zo zei Remkes dat hij geschrokken was van de wanhoop in hun ogen. "Dat daar heftige emoties uit volgen, begrijp ik heel goed." Hij riep op tot meer perspectief en een langetermijnplan voor de landbouw in Nederland.

Cosmetische aanbevelingen

Verder benadrukte hij dat er ook maatregelen moeten komen voor andere sectoren om de uitstoot van stikstof te reduceren. Alleen staat dat in principe ook al in de huidige kabinetsplannen. En zo waren er wel meer aanbevelingen die vooral cosmetisch zijn en uiteindelijk op al bestaande plannen neerkomen.

Zo riep de bemiddelaar op de 'stikstofkaart' te schrappen. Deze landkaart had volgens Remkes "meer kwaad dan goed gedaan", doordat het "veel te absoluut overkwam". Maar zo'n kaart intrekken verandert niets aan het feit dat de uitstoot in 2030 moet zijn gehalveerd. In de buurt van kwetsbare natuurgebieden moet dat zelfs 70 procent minder zijn.

'Achterdeurtjes'

"Remkes zegt dat hij naar de boeren geluisterd heeft", zegt hoogleraar Erisman. "Hij heeft er voor hen een logisch verhaal van gemaakt, maar inhoudelijk zit er niet veel nieuws in." Onder de streep blijft de stikstofdoelstelling van het kabinet voor 2030 ook wat Remkes betreft overeind. Al stelt de stikstofbemiddelaar wel twee tussentijdse weegmomenten voor, in 2025 en 2028.

Greenpeace spreekt van "achterdeurtjes" die Remkes zou aanbevelen om af te kunnen wijken van '2030'. Daarmee wordt het einddoel volgens de organisatie boterzacht. Mobilisation for the Environment, een andere natuurbeschermingsgroep, zegt in een reactie dat er nog veel meer moet gebeuren om het stikstofprobleem op te lossen dan wat de bemiddelaar heeft voorgesteld.

Uiteindelijk ligt de bal nu bij het kabinet, dat over anderhalve week officieel reageert op het rapport.