Vier vragen over de najaarsgolf en de nieuwe coronastrategie

De coronagolf deze herfst is volgens het RIVM nu echt begonnen. De coronacijfers en ziekenhuisopnames stijgen in een rap tempo. Toch is de situatie anders dan tijdens voorgaande najaars- en wintergolven waarbij beperkende maatregelen en lockdowns werden afgekondigd.

Vier vragen over welke regels nu gelden en hoe wordt bepaald of aanvullende maatregelen nodig zijn.

1. Is het instellen van een lockdown opnieuw reëel?

Het is de uitgangspositie van het kabinet om geen lockdowns meer in te zetten. Voorgaande lockdowns hebben weliswaar geholpen om een code zwart in ziekenhuizen te voorkomen, tegelijkertijd was de sociale-maatschappelijke schade enorm. Depressiviteit is onder jongeren aanzienlijk toegenomen en een hoog aantal van hen heeft nog steeds suïcidale gedachten.

Een lockdown is met de omikronvariant onwaarschijnlijk. De hoge vaccinatiegraad en het feit dat de meeste Nederlanders een corona-infectie hebben doorgemaakt, maakt dat de Nederlandse bevolking beter bestand is tegen het virus. Tijdens de laatste coronagolven bleef het aantal ziekenhuisopnames relatief laag terwijl het aantal infecties hoog was. Zeker op de IC bleef het qua corona rustig.

Wel zijn er zorgen over lange wachtlijsten met door corona uitgestelde zorg. Minister Ernst Kuipers schreef op 16 september aan de Tweede Kamer dat "de zorg de afgelopen periode enorme inspanningen heeft
geleverd om achterstanden in te halen". Maar de zorgtoezichthouder NZa meldt in de laatste monitor dat het nauwelijks lukt om die achterstanden weg te werken.

Artsen waarschuwen dat elke coronapatiënt die wordt opgenomen capaciteit wegneemt voor de uitgestelde en reguliere zorg. Aangepast gedrag om besmettingen te voorkomen is daarom gewenst.

2. Welke gedragsregels zijn nu van kracht?

Nu gelden geen gedragsregels die wettelijk verplicht zijn. Zo zijn de laatste maatregelen, zoals de verplichting om in het openbaar vervoer mondkapjes te dragen, afgelopen lente vervallen.

Wel gelden de adviezen om vaak de handen te wassen, te hoesten en te niezen in de elleboog, bij klachten thuis te blijven en te testen, te zorgen voor goede ventilatie en de herhaalprik te halen.

Het RIVM adviseert dat iedereen de herhaalprik haalt om zo de weerstand te vergroten. "Om Nederland open en de zorg voor iedereen toegankelijk te houden, is het nu extra belangrijk om te testen bij klachten en om de herhaalprik te halen", schreef het RIVM gisteren in een persbericht. Een opvallende verklaring omdat Kuipers diezelfde dag in de Kamer zei niet bezorgd te zijn over de oplopende coronacijfers.

3. Als er toch maatregelen komen, hoe beslist het kabinet daarover?

Om de twee weken komt het zogeheten Response Team van het RIVM bij elkaar om de epidemiologische situatie te beoordelen. De bevindingen worden gedeeld met het kabinet. Als de situatie toch enorm verslechtert, bijvoorbeeld vanwege een nieuwe zeer ziekmakende variant, kan het kabinet het OMT activeren om te adviseren over eventueel beperkende maatregelen.

Toch zal het kabinet een dergelijke keuze niet snel willen maken.

De verantwoordelijkheid voor het nemen van maatregelen ligt nu nadrukkelijk bij de individuele burger en economische sectoren. Het is aan bedrijven om op basis van een zogeheten 'maatregelenladder' in actie te komen.

Bijvoorbeeld door tijdelijk in te zetten op thuiswerken om contactmomenten te beperken. De horeca moet zelf beslissen wanneer ze spatschermen ophangen of de anderhalve meter afstand weer invoeren. Overigens is het volstrekt onduidelijk wanneer ondernemers in actie moeten komen. Er zijn geen afspraken gemaakt over welke maatregelen passen bij een x aantal besmettingen of ziekenhuisopnames.

Wel heeft het RIVM sinds september een coronathermometer ontwikkeld die op het corona dashboard zichtbaar is. Er zijn vier mogelijke standen en de thermometer laat in één oogopslag zien welke impact het virus op de maatschappij heeft: laag, verhoogd, hoog en zeer hoog. Op dit moment staat de thermometer op stand laag.

4. Blijft het openhouden van ziekenhuizen bij een extreme coronagolf prioriteit?

Als het coronavirus onverwachts op grote schaal tot ernstige ziekte leidt en een code zwart dreigt in de ziekenhuizen, zal het kabinet opnieuw naar het OMT kijken voor advies. De leden kijken voornamelijk vanuit een medisch perspectief en zullen een lockdown zeker als reële optie zien.

Maar sinds deze maand bestaat een nieuw adviesorgaan dat hetzelfde gewicht moet hebben als het OMT: het Maatschappelijk Impact Team (MIT) onder leiding van oud-politica Jolande Sap. Dit team moet juist de sociaal-maatschappelijke en economische belangen in het oog houden als vrijheidsbeperkende maatregelen op tafel komen. De oprichting van dit team moet meer gebalanceerde besluiten van het kabinet waarborgen.

Dus als ziekenhuizen opnieuw in een zwart scenario terechtkomen, zullen unanieme adviezen voor een lockdown niet gegarandeerd zijn. Sap heeft al geadviseerd dat de overheid een maatschappelijk debat organiseert over "belangrijke morele dilemma's, zoals de afweging tussen het acuut redden van levens en het beschermen van levenskwaliteit op de lange termijn".