Jan Kleinnijenhuis
verslaggever Nieuwsuur
De Autoriteit Consument en Markt (ACM) heeft jarenlang waarschuwingen genegeerd dat het elektriciteitsnet overbelast zou raken. De toezichthouder lette vooral op zo laag mogelijke kosten, waardoor het net onvoldoende werd uitgebreid.
De ACM had meer ruimte kunnen en moeten bieden voor investeringen, zeggen netbeheerders, onderzoekers en wetenschappers tegen Nieuwsuur. De ACM weerspreekt dat en benadrukt behoedzaam te hebben geopereerd om te voorkomen dat er onnodige investeringen werden gedaan.
Landelijk staan inmiddels meer dan 6700 bedrijven en maatschappelijke instellingen op een wachtlijst om aangesloten te worden op het net. Nieuwe aanvragen worden pas na maanden of zelfs jaren gehonoreerd. Dat remt de economische groei én de energietransitie: nieuwe bedrijvigheid komt niet van de grond en bestaande bedrijven kunnen niet uitbreiden of hun processen verduurzamen.
Dit had deels voorkomen kunnen worden als de ACM minder strikt op kosten had getoetst. Al in 2008 waarschuwt de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) dat de energietransitie vraagt om forse investeringen in het elektriciteitsnet. Er zou volgens de onderzoekers "vooral gekoerst" zijn op efficiëntie en lage kosten, terwijl langetermijndoelen zoals duurzaamheid "minder aandacht dreigen te krijgen".
Het elektriciteitsnetwerk dreigt uit zijn voegen te barsten. In onderstaande video laten we zien hoe dat kan:
Op verzoek van de ACM zelf, onderzoekt PricewaterhouseCoopers een paar jaar later de rol van de toezichthouder in investeringen in het elektriciteitsnet. Ook dat rapport waarschuwt dat de manier waarop de toezichthouder investeringen beoordeelt, netbeheerders "geen prikkel geeft om in te spelen op verwachte toekomstige ontwikkelingen". Maar ook nu past de ACM zijn methode niet aan.
In 2013 wijzigt toenmalig minister Kamp van Economische Zaken zelfs de wet: de ACM moet naast 'kostendoelmatigheid' ook letten op leveringszekerheid, en het belang van duurzaamheid. Maar volgens Hans-Peter Oskam, directeur energietransitie van Netbeheer Nederland, bleef "de focus echt op een zo efficiënt mogelijke en zo goedkoop mogelijke energietransitie". "Wij zeiden toen al: let op, dit gaat een keer fout." Netbeheerders durfden het risico niet te nemen om het net uit te breiden, als zij daar mogelijk geen vergoeding voor zouden krijgen.
Alle experts die Nieuwsuur sprak, gaven aan dat de groei van duurzame energie sneller ging dan zelfs het meest optimistische scenario. Ook de lange doorlooptijd van vergunningen voor het aanleggen van kabels, verdeelstations en hoogspanningsmasten zorgt ervoor dat netbeheerders voorlopig achter de feiten blijven aanlopen. Maar dat is slechts een deel van het verhaal. De starre houding van toezichthouder ACM heeft het gebrek aan netcapaciteit veel groter gemaakt, zeggen zij.
"We hebben ervoor gewaarschuwd", zegt André Jurjus, oud-directeur van brancheorganisatie Netbeheer Nederland. Hij spreekt van "institutioneel onvermogen" dat de ACM zo de nadruk is blijven leggen op kostenefficiëntie terwijl de gevolgen van de energietransitie steeds duidelijker werden.
De ACM zegt in een reactie dat het pas investeringen kan goedkeuren als zeker is dat aansluitingen van het uitgebreide net ook gebruikt worden "Wat belangrijk is, is dat er geen investeringen worden gedaan die achteraf niet nodig blijken te zijn", zegt ACM-voorzitter Snoep. "Daarvoor is het nodig dat eerst duidelijk wordt waar er precies behoefte aan aansluitingen is."
Die redenering van de ACM is "onzin", zegt André Faaij, hoogleraar en directeur energietransitie van onderzoeksorganisatie TNO. Hij wijst erop dat al jaren bekend is dat de energietransitie gepaard gaat met verregaande elektrificatie. "Dan moet je niet zeggen: we wachten tot er een aanvraag voor een aansluiting ligt, maar vooruitplannen. Nu is het net een fundamentele rem op de energietransitie, terwijl het juist een cruciale faciliterende factor moet zijn."
Strak plan
Toch houdt de ACM vast aan zijn huidige werkwijze. "Je kunt een euro maar een keer uitgeven", zegt voorzitter Snoep. "Doe dat dan op de plek waar het het meest van belang is om de energietransitie te bevorderen. En daarvoor moet je weten waar dat nodig is."
Zowel Faaij als de netbeheerders bepleitten een veel strakkere sturing vanuit het Rijk op de problemen met het elektriciteitsnet. "Wat wij nodig hebben is een strak plan waarin harde keuzes worden gemaakt exact waar en welke investeringen echt nodig zijn", zegt Oskam van Netbeheer Nederland.
Tot 2030 willen de netbeheerders 30 miljard euro besteden aan het verzwaren van het net. Daarvoor zijn wel 13.000 extra technisch geschoolde medewerkers nodig, en die mensen zijn niet makkelijk te vinden. Netbeheerders vrezen dat de vraag naar elektriciteit de komende jaren sneller zal groeien dan zij kunnen bijbouwen. De wachtlijsten zullen dan alleen maar langer worden.
