Ian en Noru: stormen 'exploderen' sneller tot verwoestende orkaan

Je gaat slapen in de verwachting dat er een zware storm de kust nadert, maar echt zorgen maak je je niet. De volgende ochtend word je wakker te midden van puin, veroorzaakt door een vernietigende orkaan van categorie 5. Het is wat inwoners van de Filipijnen afgelopen zondag overkwam door orkaan Noru.

Terwijl ze daar de schade van het natuurgeweld opmaken, is elders op de wereld een andere verwoestende orkaan actief. Ian stevent op Florida af.

Wat de orkanen met elkaar gemeen hebben, is de verrassende snelheid waarmee ze in kracht zijn toegenomen. Die snelle verheviging signaleren weerkundigen steeds vaker. Het effect heeft vooral te maken met opwarmend water in de oceanen.

Evacuaties

Ian bereikt vandaag de zuidpunt van Florida en neemt nog in kracht toe. De komende dagen komt hij waarschijnlijk aan land in de buurt van Tampa. Voor de hele staat is de noodsituatie uitgeroepen en naar verwachting zo'n 300.000 inwoners worden geëvacueerd uit het westen van Florida.

Ian was een van de zes zware stormen en orkanen die op verschillende plekken in de wereld aan land kwamen deze week:

Ian ontwikkelde zich van een tropische storm tot een orkaan van de vierde categorie (5 is de hoogste) in minder dan 72 uur. Die enorm snelle verheviging deed zich ook voor toen storm Noru bij de Filipijnen in één nacht tijd explodeerde van een categorie 1- naar een categorie 5-orkaan. Ook daar zijn tienduizenden mensen geëvacueerd. Zeker acht mensen kwamen om het leven.

La Niña

Orkanen en tropische stormen halen hun energie uit warm zeewater, legt de aan het KNMI verbonden orkaandeskundige Rein Haarsma uit. Dus hoe warmer de oceaan, hoe heviger de orkaan.

Daarnaast speelt La Niña een rol. Door dat natuurverschijnsel is het boven een deel van de Stille Oceaan rond de evenaar wat minder warm. Daardoor waait het boven de Atlantische Oceaan op grote hoogte minder hard. En - paradoxaal genoeg - juist door die verminderde 'windschering' kunnen orkanen zich beter ontwikkelen doordat ze niet in een vroeg stadium uit elkaar geblazen worden.

Omdat La Niña dit jaar flink actief is, werden er dit jaar ook meer orkanen verwacht, maar tot nu toe viel het mee, zegt Haarsma. "Maar nu zijn ze er wel, bijna alsof er een inhaalslag gaande is."

Opmerkelijk veel stormen en orkanen zorgden de afgelopen dagen voor massale evacuaties en schade:

Dat in een week tijd meerdere van die stormen zich zo snel tot een zeer krachtige orkaan ontwikkelen, is vrij zeldzaam. Ook die snelle verheviging heeft volgens weer- en klimaatonderzoekers in de VS met klimaatverandering te maken. Er ontstaan vaker stormen die zich heel snel ontwikkelen tot een zeer krachtige orkaan met enorme windsnelheden en extreme regenval.

Ook de moessonregens zijn door klimaatverandering heviger, waardoor dit jaar bijvoorbeeld grote delen van Pakistan onder water kwamen te staan. Dat zal vaker gaan gebeuren, denkt Haarsma. "Die hevige moessonregens en orkanen hebben allemaal individuele oorzaken", zegt hij. "Maar je ziet dat ze vaker voorkomen. Je kunt een individuele storm niet toeschrijven aan klimaatverandering, maar je kunt bijvoorbeeld wel zeggen dat zoiets nu een keer in de vijf jaar voorkomt in plaats van een keer in de honderd jaar."

Medicanes

Hoewel zware stormen zich door het warmere zeewater tegenwoordig ook noordelijker in de Atlantische Oceaan ontwikkelen en soms orkaankracht bereiken, bereiken ze het vasteland van Europa nog niet, afgezien van medicanes. Dat zijn orkaanachtige stormen die in de Middellandse Zee ontstaan. "Je ziet wel soms een orkaan ontstaan bij de Azoren die in de buurt komt", weet Haarsma. "En in 2017 werd de Ierse kust getroffen door orkaan Ophelia. Verder zie je ook dat we vaker te maken krijgen met restanten van orkanen boven Europa."

Als de modellen kloppen en de opwarming van het zeewater doorgaat, is het theoretisch mogelijk dat in de toekomst een orkaan vanaf de Azoren via het Kanaal de Nederlandse kust bereikt. "Maar de meeste zullen eerst over de Britse eilanden komen en als het al gebeurt, zal het hooguit een orkaan van de laagste categorie zijn."