Kist in koninklijke crypte afgedaald • Publieke ceremonie ten einde

Einde

Het publieke gedeelte van de uitvaart zit erop, we beëindigen daarom dit liveblog.

Nog een keer terugkijken hoe de dag zich voltrok? Bekijk dan onze samenvatting:

Bijzondere dag voor Britten (en toeristen in Londen)

We spraken een aantal mensen langs de route van de rouwstoet in Londen. Waarom wilden ze er vandaag bij zijn?

Kist in koninklijke crypte afgedaald, Charles verlaat kapel

De kist is in de koninklijke crypte neergelaten, terwijl in de St George's Chapel nog eenmaal een doedelzak klonk. Daarna werd voor het laatst vandaag het volkslied gezongen. Buiten de kapel nam koning Charles, die ook tijdens deze sobere dienst leek aangedaan, kort afscheid van genodigden en sprekers.

Het publieke deel van de begrafenis is hiermee ten einde gekomen. Bij de laatste ceremonie zullen alleen de naaste nabestaanden van de vorstin aanwezig zijn.

In de marmeren plaat boven de kist zal 'ELIZABETH II 1926-2022' worden gegraveerd.

Kroonjuwelen afgenomen, hofmaarschalk gaat staf in tweeën breken

Zojuist zijn de kroonjuwelen van de kist afgenomen. Tegen het einde van de dienst in St George's Chapel zal hofmaarschalk Andrew Parker ook zijn staf in tweeën breken, waarmee hij het einde van zijn dienstbaarheid aan Elizabeth inluidt. Het symbolische gebaar gaat eeuwen terug.

"De hofmaarschalk heeft altijd te maken met ceremonies en historische momenten, al ver voor de Tudors", zegt correspondent Fleur Launspach. Parker is het meest senior lid van het koninklijk huishouden en het voormalige hoofd van de binnenlandse veiligheidsdienst MI5. "Hij en de Queen zullen wat staatsgeheimen hebben uitgewisseld", aldus Launspach.

Na het 'doorbreken' van de witte staf verdwijnt de kist de koninklijke crypte in, waarop een doedelzakspeler op verzoek van Elizabeth zelf een laatste lied zal laten horen. Daarop zal nog eenmaal God Save The King worden gezongen. De rest van de ceremonie wordt enkel in bijzijn van de koninklijke familie voltrokken.

Later vanavond, rond 20.30 uur Nederlandse tijd, zal zij worden begraven.

Kroonjuwelen markeren symbolisch einde van koningschap

Tijdens de laatste dienst in de kapel wordt Elizabeths koningschap symbolisch ten einde gebracht. Zo worden de kroon, rijksappel en scepter van haar kist afgehaald. De kroonjuwelen zullen op het altaar worden geplaatst door Mark Appleby, de man die gaat over de koninklijke juwelen.

De kroonjuwelen behoren niet tot de privé-eigendommen van de vorst en worden normaal gesproken beheerd in de Tower of Londen. De kroonjuwelen zullen aan de koning worden overhandigd bij zijn kroning in 2023.

Over de kroonjuwelen is sinds het overlijden van Elizabeth veel te doen. De koninklijke accessoires zijn namelijk versierd met diamanten afkomstig van de Cullinan. Deze grootste ongeslepen diamant ter wereld werd begin vorige eeuw gevonden in Zuid-Afrika, toen nog een Britse kolonie.

Velen menen dat de diamant uit Zuid-Afrika werd gestolen en duizenden mensen ondertekenden recent dan ook een petitie om de diamant terug te geven aan Zuid-Afrika.

Kist St George's Chapel binnengedragen

De vorstin heeft haar laatste rustplaats bereikt: haar kist werd zojuist St George's Chapel binnengebracht. Tijdens een sobere dienst zullen zo'n achthonderd genodigden afscheid van Elizabeth nemen. Anders dan de dienst in de statige Westminster Abbey is de ceremonie in Windsor volledig naar de wensen van Elizabeth vormgegeven.

Zo wordt de dienst geleid door bisschop David Conner, zal een kerkkoor zingen en brengt een doedelzakspeler een muzikaal eerbetoon aan de koningin. Daarna wordt het lichaam van Elizabeth in de Royal Vault - de koninklijke crypte - geplaatst.

Ook huisdieren van de koningin kijken toe

De processie in Windsor werd ook 'bijgewoond' door dieren van de koningin, die een fervent liefhebber was van honden en paarden.

Langs de route op het terrein van Windsor Castle stond een van haar paarden, pony Emma, samen met een opzichter. Ook de laatste twee honden van de vorst - twee Corgi's - keken toe terwijl de kist met daarin hun baasje over het kasteelterrein werd gereden. De dieren zullen voortaan door prins Andrew worden verzorgd, schrijft de BBC.

Queen aangekomen bij haar laatste rustplaats

De kist is aangekomen bij de poorten van Windsor Castle. Vanaf daar is er geen publiek meer welkom om de laatste reis van de koningin te aanschouwen.

Afgelopen week stonden honderdduizenden mensen kilometerslang in de rij om langs de kist te kunnen lopen. "I have to be seen to be believed", was Elizabeths motto - iets wat ook na haar overlijden nog leek te gelden.

De staatsbegrafenis wordt naarmate de dag vordert intiemer, alhoewel de dienst in Windsor nog steeds met veel traditie gepaard zal gaan. De koninklijke familie zal over enkele momenten bij de processie aansluiten, waarop de kist naar St George's Chapel verderop op het terrein wordt gebracht. Tot en met het zakken van de kist in de koninklijke crypte zendt de NOS beelden uit van de begrafenis.

Nederlandse koningspaar bij kleinere dienst in Windsor Castle

De processie naar Windsor Castle is begonnen. De kist wordt in de rouwauto vervoerd, vergezeld door de grenadier guards.

In St George's Chapel in het kasteel wordt straks een tweede, kleinere dienst gehouden. Daarbij zijn zo'n 800 genodigden aanwezig, onder wie ook veel personeel dat voor koningin werkte.

Koning Willem-Alexander, koningin Maxima en prinses Beatrix zullen ook deelnemen, zo hoort de NOS van ingewijden. De Nederlandse koninklijke familie zat in Westminster Abbey al op een prominente plek, op de eerste rij tegenover de kist van Elizabeth II.

Later op de avond wordt Elizabeth in een crypte van de kapel te ruste gelegd naast haar echtgenoot Philip, haar vader koning George VI, de Queen Mother en zus prinses Margaret.

Vrije dag, maar daar is niet iedereen blij mee

Vanwege de begrafenis is vandaag aangemerkt als bank holiday, een vrije dag in het gehele Verenigd Koninkrijk, zodat alle Britten de kans hebben om the Queen te herdenken. Net als op andere ingelaste vrije dagen houden veel winkels de deuren gesloten. Ook huisartsen en tandartsen hebben afspraken verplaatst. Ze zijn veelal alleen voor spoedgevallen bereikbaar.

De liefdadigheidsinstelling die in het VK de voedselbanken regelt, kwam vorige week onder vuur te liggen na de aankondiging dat talloze voedselbanken de deuren vandaag gesloten zouden houden. In Schotland zetten twee vrouwen daarom een noodvoedselbank op, waar mensen vandaag terecht kunnen voor noodzakelijke babyspullen zoals luiers en melk.

Een van de initiatiefnemers reageerde bij de Glasgow Times op het grote aantal donaties: "Het heeft duidelijk een gevoelige snaar geraakt. Men is gefrustreerd over de inflatie, gecombineerd met het sluiten van de voedselbanken".

Ook Nederlanders bij rouwstoet

De Nederlander Jeffrey Criek (49) is met zijn dochter Dahlia (10) naar de rouwstoet komen kijken. "Ik ben in 2004 naar het Verenigd Koninkrijk verhuisd", zegt Criek, "dan hoort dit er toch bij. Ik ben destijds zo gastvrij ontvangen in dit land." Dochter Dahlia was onder de indruk van de rouwstoet: "Er lagen allemaal bloemen op de kist, en op straat gooiden mensen ook bloemen. Dat was heel mooi om te zien."

Ook bij Windsor Castle staan mensen rijendik te wachten

Rond 16.00 uur Nederlandse tijd wordt de rouwstoet verwacht bij Windsor Castle. Vanaf daar wordt de kist te voet verder gebracht naar de poorten van het kasteel, om te eindigen in St. George's Chapel. Langs de route zullen militairen staan, ook publiek is welkom om te kijken.

Voor de poorten van het kasteel staan duizenden mensen te wachten, sommigen staan er al vanaf gisteravond, zeggen ze tegen de BBC. Sommigen hebben picknickkleden en lunchpakketten bij zich.

De koningin nodigde in het kasteel wereldleiders als voormalig president Obama uit, maar bracht er ook privé tijd door. Voor veel inwoners van het stadje Windsor voelde Elizabeth als buurvrouw, zeggen ze tegen de omroep.

Binnen de poorten, op privéterrein dus, zijn duizenden bloemen neergelegd door de hoveniers van het kasteel. Vanaf het kasteelterrein zullen vanmiddag opnieuw iedere minuut kanonschoten te horen zijn, net als tijdens de processie in Londen.

Rouwstoet onderweg naar Windsor Castle

De kist wordt overgebracht naar Windsor Castle, net buiten Londen. Ook buiten het centrum van Londen stonden tienduizenden geïnteresseerden langs de route.

Windsor Castle is een van de belangrijkste verblijven van de koninklijke familie, veertig vorsten namen er ooit hun intrek. Het kasteel was voor koningin Elizabeth van grote betekenis. Ze speelde er als kind en tijdens de Tweede Wereldoorlog werd ze als tiener naar Windsor Castle gestuurd vanwege haar veiligheid. Gedurende de pandemie verbleef ze er vrijwel permanent.

Rond 16.00 uur Nederlandse tijd wordt de rouwstoet bij het kasteel verwacht, later op de middag is er in St. George's Chapel in het kasteel een dienst met ongeveer 800 genodigden. St. George's Chapel is de huiskapel van de Britse vorst. Er werden eerder koninklijke huwelijken voltrokken en leden van het de koninklijke familie begraven, vorig jaar nog Elizabeths echtgenoot, prins Philip.

Veel mensen waren er al vroeg bij om een plekje langs de route te bemachtigen:

Kist wordt weggebracht uit Londen

Aan de voet van Wellington Arch is de kist overgeladen naar een rouwauto. De boog is een van de bekendste geschiedkundige punten in Londen. De triomfboog werd begin 1800 gebouwd en was bedoeld als poort die toegang verschafte tot Buckingham Palace. Enkele decennia later werd de boog overgeplaatst naar de huidige plaats, in Hyde Park Corner.

Na het spelen van het volkslied begon vanaf de boog de laatste rit van de koningin naar Windsor Castle. Onder bescheiden applaus van toeschouwers reed de rouwauto de stad uit, richting Windsor Castle. Verschillende mensen langs de route gooiden bloemen naar de rouwstoet.

Stoet aangekomen bij Wellington Arch

De rouwstoet heeft het eindpunt in Hyde Park bereikt, bij de Wellington Arch. Hier wordt de kist overgeladen naar een rouwauto voor de reis naar Windsor. Het voertuig is speciaal ontworpen door Jaguar Land Rover in overleg met het koningshuis. De koningin heeft er zelf nog haar zegen aan gegeven.

De auto heeft veel ramen, zodat het publiek van alle kanten de kist kan zien. De kleur is koninklijk bordeauxrood, net zoals de rest van het wagenpark van Buckingham Palace. De auto is voorzien van het koninklijk monogram ERII, wat staat voor Elizabeth II Regina.

Kanonschoten tijdens de processie

Gedurende de 45-minuten durende processie naar het statige Londense park waren om de minuut kanonschoten te horen. De schoten werden afgevuurd door The King's Troop, Royal Horse Artillery, een ceremoniële eenheid van het leger. Tijdens de 70ste jubileumviering van koningin Elizabeth in februari waren hun kanonschoten ook te horen.

Willem-Alexander ook naar Windsor

Koning Willem-Alexander, koningin Maxima en prinses Beatrix zijn eind van de middag ook bij de kleinere dienst in Windsor Castle, zo hoort de NOS van ingewijden.

De Nederlandse koninklijke familie zat in Westminster Abbey al op een prominente plek, op de eerste rij tegenover de kist van Elizabeth II.

Kist passeert twee standbeelden ter ere van haar ouders

De kist met de koningin is twee gedenktekens ter ere van haar beide ouders gepasseerd. Eerst een bronzen standbeeld voor haar vader, koning George VI, dat al vroeg in haar regeerperiode, in 1955 werd geplaatst.

Iets verderop staat een standbeeld van haar moeder, eveneens van brons. Dat is in 2009 geplaatst ter nagedachtenis aan The Queen Mother die in 2002 op 101-jarige leeftijd overleed.

Voor het laatst langs Buckingham Palace

De plechtige stoet heeft Buckingham Palace bereikt. Eerbiedig zwijgt de mensenmassa langs de route terwijl de militairen rond het Victoriamonument lopen dat uitkijkt op Elizabeths woonpaleis. In de stilte klinkt de marsmuziek en in de verte klinken het klokgelui van de Big Ben en saluutschoten uit Hyde Park. Velen langs de route heffen hun mobieltjes om opnames te maken als de affuit passeert.

Het grootste deel van de weg naar de Wellington Arch in Hyde Park is nu afgelegd. Daar zal de doodskist worden overgeladen in een rouwauto, waarmee de reis naar Windsor wordt voortgezet.

Elizabeth was 10 toen ze voor het eerst in Buckingham Palace ging wonen, toen haar vader zijn broer Edward VIII opvolgde na diens troonsafstand. Na haar huwelijk woonde ze met Philip in Clarence House, maar ze keerde op 25-jarige leeftijd terug toen ze door het overlijden van haar vader koningin werd.

Hoe volgen de Britten de uitvaart?

Veruit de meeste Britse kijkers zullen nu achter hun tv zitten, en dan specifiek via de BBC, op dit soort dagen voor veel mensen dé omroep. Sky en ITV, twee andere grote Britse omroepen, zenden de uitvaartplechtigheid ook rechtstreeks uit.

Er zullen ook mensen de deur uit gaan om samen te kijken. In Hyde Park in Londen staan vier grote schermen zodat de honderdduizend bezoekers niets hoeven te missen. Ook in andere grote steden in het Verenigd Koninkrijk, zoals in Manchester, Sheffield en Edinburgh, staan schermen op openbare plekken. Daarnaast zenden tientallen bioscopen de ceremonie live uit.

Een andere plek om te kijken is de pub. Ondanks de bank holiday zijn veel pubs gewoon open, om met een vroege pint binnen handbereik gezamenlijk naar de ceremonie te kunnen kijken.

Rouwstoet op weg

Een bont gezelschap begeleidt de koningin op haar laatste reis naar Windsor, symbool voor de vele landen waarvan zijn staatshoofd was. Er zijn de bekende beefeaters van de Tower of London, maar ook Aziatische ghurka's, Canadese mounties te paard en een militaire vertegenwoordiging van Jamaica. Gewapende deelnemers van de stoet dragen hun wapen achterstevoren, als teken van rouw.

De stoet wordt afgesloten door burgers, zoals opvarenden van de koopvaardij, brandweer, politie en ambulancediensten. Allen zijn de afgelopen dagen aangeraden een metronoom-app te downloaden, om het plechtige ritme van 75 passen per minuut te oefenen.

Londen is stil

"Bij Westminster is het indrukwekkend stil, terwijl het volstaat met toeschouwers", zegt een NOS-collega ter plekke. Aanwezigen volgden de dienst daar op mobieltjes, elders in de stad staan ook grote schermen. Belangstellenden wachten nu tot de rouwstoet passeert. Naar schatting een miljoen belangstellenden hebben zich langs de route verzameld.

Processie naar Windsor gestart voor bijzettingsdienst

Nu volgt een tweede processie vanaf de Abbey naar het Wellington Arch monument. Vanaf daar wordt Elizabeth vervoerd naar haar laatste rustplaats: St George's Chapel in Windsor Palace.

In die kapel zal nog een kleinere bijzettingsdienst zijn met 800 gasten. Dan volgt een ritueel waar haar kroonjuwelen van de kist worden afgehaald. Vervolgens wordt ze in besloten kring naast haar familie en echtgenoot Prins Philip geplaatst.

God save the king, klinkt in de Abbey

Met een reveille op trompet komt er een einde aan de twee minuten stilte, onmiddellijk gevolgd door het volkslied, met een nieuwe tekst na 70 jaar, God save the king. De nieuwe koning, die uiteraard zelf niet meezingt, is zichtbaar geroerd. Het viel verschillende kijkers op dat de koning tranen in zijn ogen had staan.

Hierna volgt het treurlied op doedelzak dat Elizabeth zelf als laatste muziekstuk had ingepland, Sleep dearie sleep. Het wordt gespeeld door majoor Paul Burns van de Royal Regiment of Scotland, jarenlang de Queen's piper. Het was zijn taak om elke ochtend om 09.00 uur 15 minuten doedelzak te spelen onder het raam van de vorst en bij andere gelegenheden.

Hierna wordt de kist in processie de Abbey uitgedragen. De koningin wordt daarna naar Windsor gebracht, waar ze in de kapel wordt begraven naast haar vorig jaar overleden echtgenoot Philip.

Twee minuten stilte en geen vliegverkeer boven Londen

Iets voor 13.00 uur Nederlandse tijd heeft een trompettist met The Last Post het begin van twee minuten stilte aangekondigd. Om de rust te garanderen, heeft Heathrow Airport een kwartier voor aanvang al het vliegverkeer onderbroken. Dat duurt tot een kwartier na de twee minuten stilte.

Met 'aanbeveling' nadert einde van de dienst

"De ziel van Elizabeth, onze zuster die is heengegaan, vertrouwen we toe aan uw barmhartige bewaring, in de zekere hoop op wederopstanding in het eeuwige leven", zegt de aartsbisschop van Canterbury. "Ga heen, o christenziel, van deze wereld. In de naam van God de almachtige die u geschapen heeft. In de naam van Jezus Christus, Zoon van de levende God, die voor u geleden heeft. En in de naam van de Heilige Geest, die u overspoeld heeft en gezalfd."

Koor zingt 'volkslied van hoop'

Het koor zingt My soul, there is a country van Hubert Parry, geschreven tijdens de Eerste Wereldoorlog.

De tekst is gebaseerd op woorden van de 17e-eeuwse dichter Henry Vaughan. Het is gekozen voor de begrafenis als een soort 'volkslied van hoop', meldt de BBC.

Gebeden voor familie

Kerkleiders van verschillende christelijke stromingen leiden de congregatie in gebeden, voor Elizabeth maar ook voor haar familie. Zo wordt er gevraagd om zegen voor koning Charles, zijn koningin-gemalin Camilla en kroonprins William. "Verrijk hen met heilige barmhartigheid, laat hen in gedijen in vreugde, breng hen naar Uw eeuwigdurende koninkrijk."

'Rouw in de schijnwerpers'

Aartsbisschop Welby van Canterbury herinnert in zijn preek aan de belofte die Elizabeth deed toen ze 21 werd, om een trouw dienaar te zijn van haar volkeren. "Zelden hield iemand zich zo trouw aan een belofte", zei hij vanaf de kansel. "Er zijn maar weinig leiders die zo'n uitstorting van liefde ontvangen als wij nu hebben gezien."

"Er zijn maar weinig mensen zo vol liefde dienstbaar, en nog minder leiders die dat zijn. Maar zij worden herinnerd, lang nadat zij die zich vastklampten aan macht en privilege zijn vergeten."

De aartsbisschop richtte zich ook tot de familie, "die haar rouw in de felle schijnwerpers doormaakt." Hij bad dat God hen troost kan bieden. "Moge het gat dat zij in het leven heeft achtergelaten zich vullen met herinneringen aan vreugde en liefde."

Harry en Andrew weer in burgerkleding

De prinsen Harry en Andrew hebben voor de dienst geen uniform aan. Koning Charles is nog wel in uniform. Leden van het koningshuis hebben vaak een ererang bij militaire eenheden en daarmee het recht om een uniform te dragen, maar Harry gaf dat op toen hij in 2021 afscheid nam als lid van het Britse Koninklijk Huis en naar de VS verhuisde. Hij mag wel de medailles blijven dragen die hij verdiende in tien jaar militaire dienst, waaronder twee uitzendingen naar Afghanistan.

Prins Andrew mag eveneens geen uniform dragen, omdat hij vanwege een seksschandaal zijn titels en rangen heeft opgegeven. Beide royals kregen afgelopen week een speciale ontheffing om in uniform een wake te houden bij de baar van Elizabeth.

Nederlands koningspaar op eerste rij

Koning Willem-Alexander, koningin Máxima en prinses Beatrix zitten op de eerste rij bij de plechtigheden rond de uitvaart in Westminster Abbey. Naast hen koningin Silvia en koning Carl XVI Gustaf van Zweden. De rij wordt afgesloten met kroonprins Frederik en koningin Margrethe van Denemarken.

Uitvaart gevolgd langs de route

Mensen die langs de processieroute staan, hoeven met de huidige technologie niets te missen van de plechtigheden in Westminster Abbey:

Deken: leven vol onbaatzuchtige dienstbaarheid

Deken Hoyle van de Abbey herinnert aan Elizabeths jarenlange dienst voor de natie. "We komen hier uit de hele natie, uit het hele Gemenebest, uit alle landen der wereld, om te rouwen om ons verlies en haar lange leven vol onbaatzuchtige dienstbaarheid te herdenken", zei hij aan het begin van de dienst.

"Vol bewondering denken we aan haar levenslange plichtsbesef en toewijding aan haar volk. Dankend prijzen we God voor haar standvastige voorbeeld in het christelijk geloof en vereering. Vol genegenheid denken we aan haar liefde voor haar familie en haar betrokkenheid bij de zaken waar ze zich voor inzette."

Daarna volgde een gezang met als eerste regel "The day thou gavest, Lord, is ended".

Kleine afwijking van het protocol

Prins William en zijn vrouw Kate hebben zich bij het binnendragen van de kist in de Abbey een kleine afwijking van het protocol veroorloofd: volgens de orde van dienst moesten hun kinderen George en Charlotte hen op de voet volgen, maar ze hebben ervoor gekozen achter hun kinderen van 9 en 7 te lopen.

Nadat de kist op de centrale plaats in de kerk was geplaatst, zocht de familie als laatste hun stoel in de kerk en begint de uitvaartdienst.

Schitterende kroon, met Indiase diamant, valt velen op

Het is veel mensen opgevallen hoe schitterend de Imperial State Crown - de staatskroon van de koningin van de koningin is, zegt correspondent Fleur Launspach. De kroon is van onschatbare waarde en bevat duizenden edelstenen die door de eeuwen heen zijn verkregen door de Britse royals.

De kroon draagt niet voor niets de naam Imperial Crown. Bovenop de de kroon staat een grote diamant uit India, een edelsteen die het land graag terug wil hebben. Uit respect voor de koningin werd de discussie daarover deze week niet gevoerd, maar of dat zo zal blijven is nog maar de vraag.

Abbey bijzondere plek voor Elizabeth

De Westminster Abbey had bijzondere betekenis voor Elizabeth. Het is de plek waar ze in 1947 met Prins Philip trouwde en in 1953 werd gekroond.

Toch was het niet vanzelfsprekend dat deze kerk voor de uitvaartdienst werd gebruikt. Andere staatsbegrafenissen waren in Windsor, waar de Britse vorsten worden begraven. Daardoor is het pas voor het eerst sinds 1760, de uitvaart van George II, dat deze plek weer weer gebruikt.

Doedelzak belangrijk instrument op begrafenissen

In de optocht lopen Ierse en Schotse regimenten met een doedelzak mee. Dat instrument is erg belangrijk op de begrafenis van The Queen. Dat was ook al zo bij de begrafenis van haar vader, George VI en zelfs bij de staatsbegrafenis van Winston Churchill en de Amerikaanse president Kennedy.

Dat is mede omdat het van oorsprong Ierse instrument eeuwenlang diepe betrokkenheid uitdrukte bij mensen die gesneuveld waren. Het bijzondere en melancholische geluid drukt bij velen gevoelens uit waar woorden falen.

Kinderen en kleinkinderen volgen op de voet

Direct achter de door bijna 150 matrozen begeleide baar lopen de vier kinderen van Elizabeth: koning Charles, zijn zus Anne en broers Andrew en Edward. Op de kist liggen de symbolen van Elizabeths koninklijke macht: haar kroon, rijksappel en scepter. De kist is bedekt met de koninklijke standaard van Elizabeth.

Achter de kinderen volgen drie kleinzonen van Elizabeth: kroonprins William en zijn broer Harry en hun neef Peter Phillips, zoon van prinses Anne.

Baar koningin onderweg naar Abbey volgens strak Brits ceremonieel

De baar van koningin Elizabeth is van het parlementsgebouw waar ze de afgelopen vijf dagen opgebaard lag onderweg naar de Westminster Abbey. Een groep militairen droeg haar naar de affuit, het onderstel van een kanon, waarop ze wordt vervoerd.

98 matrozen zijn er nodig om de affuit te trekken waar de kist op ligt. Nog eens veertig lopen erachter om te remmen als dat nodig is. Het gevaarte is 2,5 duizend kilo zwaar en 123 jaar oud. Om ervoor te zorgen dat de wielen niet ovaal worden, worden ze elke week een kwartslag gedraaid.

Sinds de begrafenis van Queen Victoria in 1901 wordt de affuit niet meer getrokken door paarden maar door matrozen. De paarden gingen steigeren waardoor de kist in gevaar kwam. Er werd geïmproviseerd met matrozen en zo begon de traditie.

De matrozen marcheren met een snelheid van 75 passen per minuut - het tempo dat specifiek is gereserveerd voor begrafenissen.

Rouwwimpel boven Noordeinde

De standaard van Willem-Alexander ontbreekt vandaag boven Paleis Noordeinde omdat de koning de uitvaart in Londen bijwoont. In plaats daarvan hangt er aan de vlaggenmast een rouwwimpel, bevestigt de Rijksvoorlichtingsdienst.

Charles aangekomen bij Westminster Hall

In een luxe rouwauto is koning Charles van Buckinham Palace naar Westminster Hall gereden. Daarvandaan zal hij de baar met het lichaam van zijn moeder lopend begeleiden naar de Abbey.

Begeleid door applaus van publiek langs de route reed Charles met zijn zonen over de Mall en langs de regeringsgebouwen in Whitehall naar de zetel van het parlement.

Later volgden koningin-gemalin met haar schoondochter Kate in hun eigen cortège, samen met de oudste twee kinderen van kroonprins William. Zij rijden rechtstreeks naar de kerk.

Premier Truss is binnen

Premier Truss wordt bij binnenkomst begroet door de wachtende geestelijken. Ze zal later vandaag een bijbellezing doen, Johannes 14, 1-9, over het huis van de hemelse Vader.

Truss was de laatste van de vijftien Britse premiers die Elizabeth kende: de koningin overleed twee dagen nadat ze Truss op Balmoral had ontvangen na haar beëdiging.

Gemengde gevoelens uit Gemenebest

Vanuit de landen uit het Gemenebest wordt de uitvaart op de voet gevolgd. Maar niet iedereen is even rouwig om het overlijden van The Queen. Elizabeth had een goede relatie met verschillende Afrikaanse landen, zegt correspondent Elles van Gelder. Ze was meerdere keren in Zuid-Afrika en met de oud-leider Nelson Mandela had ze een vriendschappelijke relatie. "Hij noemde haar zelfs bij haar voornaam."

Toch zal vandaag niet iedereen rouwen om The Queen. "Vooral oppositieleden en intellectuelen in verschillende Afrikaanse landen zeggen dat er ook aandacht moet zijn voor de geschiedenis van slavernij en het koloniale verleden. Zij zeggen dat het juist op een dag als vandaag belangrijk is om daarbij stil te staan. wij gaan niet rouwen, zeggen zij."

Ook vanuit Australië wordt aandachtig gekeken naar de uitvaartplechtigheden. Correspondent Meike Wijers zegt dat het op televisie nergens anders over gaat. In 1954 was ze het eerste staatshoofd dat een bezoek bracht aan Australië en Nieuw-Zeeland. Ze was toen 27 jaar oud. Zo'n 70 procent van de Australische bevolking wilde haar toen in levende lijve zien. The Queen deed toen 57 steden aan in 58 dagen, ze nam er echt de tijd voor.

"Die warme band is altijd gebleven, ook toen het land de laatste jaren wat minder met de monarchie op haar. Over het algemeen kon The Queen op het respect van het Australische volk rekenen. Of dat voor Charles ook zo zal zijn, is nog de vraag."

Britse oud-premiers arriveren

Gezamenlijk kwamen drie Britse oud-premiers van de Conservatieve Partij binnen in de Abbey: Boris Johnson, Theresa May en David Cameron. Kort daarna kwamen ook hun collega's John Major, Tony Blair en Gordon Brown binnen. Ze namen allen plaats in de bankjes voor in de kerk.

Andere politici hebben al een plekje gevonden in de kerk, zoals oppositieleider Starmer en oud-vicepremier Clegg. Ook de leiders van Wales en Schotland, Sturgeon en Drakeford zijn al binnen.

President Biden aangekomen bij Abbey

De Amerikaanse president Biden is met zijn vrouw Jill aangekomen bij de Westminster Abbey. Hij moest bij het binnengaan van de kerk even wachten omdat er een stoet militairen voorbijkwam die onderscheiden zijn voor hun heldendaden in verschillende conflicten.

Als een van de weinigen kwam Biden met eigen vervoer: uit veiligheidsoverwegingen heeft hij zijn gepantserde Beast meegebracht, terwijl anderen gezamenlijk in luxe bussen worden vervoerd.

Van de laatste veertien Amerikaanse presidenten heeft Elizabeth er dertien ontmoet, alleen een bezoek aan Lyndon Johnson bleef uit. Andere nog levende oud-presidenten zoals Clinton, Obama en Trump zijn niet uitgenodigd voor de ceremonie. Wel houdt de Britse ambassade in de VS een gedenkdienst in de Washington National Cathedral in de Amerikaanse hoofdstad waar ze allemaal voor zijn uitgenodigd.

Biden is een van de vele wereldleiders die momenteel rustig zijn plekje zoekt, kort voor hem was de president van Tanzania al gearriveerd en de Franse president Macron heeft zijn plaats al gevonden. De vicepresident van China, Wang Qishan, kwam binnen met een mondmakser met de Chinese vlag.

Langs de route

Laura (43) en haar zoon Alex (11) zijn gisteren al naar Londen gekomen om vandaag langs de route bij de uitvaart te staan. "De koningin was er mijn hele leven, en ook het hele leven van mijn moeder", zegt Alex, "daarom moeten we hier zijn vandaag". Voor Laura is er nog een extra reden om vandaag langs de route te willen staan: "Ik ben een veteraan en de koningin is altijd mijn hoogste baas geweest. Haar moet ik gedag zeggen, en bedanken voor alles wat ze gedaan heeft."

Craig (30) en Hannah (29) zitten sinds 08.00 uur klaar langs de route waar de auto met de kist met daarin het stoffelijk overschot van koningin Elizabeth Londen verlaat richting Windsor. Ze hebben zich goed voorbereid op het lange wachten. "We hebben boeken bij ons, koffie en we kunnen kaarten", lacht Hannah. Volgens Craig is het al die moeite waard: "Ze was zo lang onze koningin, we moeten hier zijn om ons respect te betuigen."

Klok Westminster Abbey luidt 96 keer

De klok van Westminster Abbey is begonnen met luiden. Dat gebeurt 96 keer, een keer voor ieder jaar dat de koningin leefde. Om 10.24 uur luidde Tenor Bell, de grootste klok van de kerk, voor de eerste keer. Daarna volgt elke minuut een lui, totdat de uitvaart van The Queen begint, om 12.00 uur Nederlandse tijd.

Militairen onderweg

Met omfloerste trom en doedelzakken marcheren militairen over de Mall naar de Westminster Abbey. Onder hen zijn de 142 marinemensen die de baar van het parlementsgebouw naar de kerk moeten trekken en daarna door Londen.

In Londen maken 3000 militairen deel uit van de parade die de koningin de stad uit zal begeleiden, in Windsor wachten er nog eens duizend. Onder hen zijn de herkenbare Yeoman-guards en Gentlemen at Arms in hun ceremoniële uniforms, maar ook eenheden uit andere landen waar Elizabeth staatshoofd was, zoals Canadezen, Australiërs en Nieuw-Zeelanders.

Treinverkeer van Londen naar Windsor ernstig verstoord

Het treinverkeer van Londen naar Windsor, waar koningin Elizabeth later vandaag wordt begraven, is ernstig verstoord. Volgens persbureau Reuters zijn er technische problemen ontstaan. Tienduizenden reizigers staan vast in en rond de hoofdstad. Het merendeel van die mensen is naar Londen afgereisd om bij de plechtigheden aanwezig te zijn.

Reizigers naar Windsor wordt geadviseerd alternatief vervoer te zoeken. Later vandaag wordt de kist per auto naar Windsor vervoerd. Daar wordt Elizabeth naast haar vorig jaar overleden echtgenoot Philip bijgezet in de kapel. De autoriteiten verwachten er grote drukte, net als vandaag in Londen.

Autoriteiten Londen: processieroute is vol

Alle kijkpunten langs de processieroute zijn vol. Dat zeggen de autoriteiten in Londen. Iedereen die nu nog aankomt, wordt naar Hyde Park verwezen.

Al sinds gisteravond stroomt de Britse hoofdstad vol met belangstellenden om de laatste eer te bewijzen aan The Queen.

De beste plekken waren gisteravond al bezet door mensen met tentjes, slaapzakken en thermosflessen met thee.

4 miljard kijkers?

Britse media haalden afgelopen week een tv-expert aan die verwachtte dat de uitvaartdienst door 4 miljard kijkers wereldwijd zal worden gezien. Dat zou betekenen dat de helft van de wereldbevolking een significant deel van de uitzending ziet. Analist Carolina Beltramo redeneert dat de begrafenis van Diana in 1997 door 2,5 miljard mensen werd gezien en er sindsdien meer mogelijkheden bij zijn gekomen om uitzendingen te volgen: niet alleen via tv, maar ook door livestreams of sociale media. Het is bovendien de eerste koninklijke uitvaart in meer dan 70 jaar.

Als dat cijfer wordt gehaald is het met gemak de best bekeken tv-uitzending ooit: de maanlanding trok ongeveer 700 miljoen kijkers, Live Aid zat op 2 miljard en het huwelijk van Charles en Diana op ongeveer de helft daarvan. Het best bekeken evenement tot nu toe was volgens Beltramo de opening van de Olympische Spelen in Atlanta in 1996 met Muhammad Ali.

Een Nederlandse kijkcijferexpert zet vraagtekens bij de verwachting. "Het lijkt me onwaarschijnlijk". zegt Paul Hek van de NPO. "Het is ook heel moeilijk om kijkcijfers wereldwijd te berekenen en het hangt ervan af wat je onder 'bereik' verstaat. In Groot-Brittannië zullen vast heel veel mensen kijken, maar hoe dat in Zuid-Amerika, Afrika en China zit durf ik niet te voorspellen."

Britten zoeken plekje langs de route

In Londen zijn al veel mensen op de been om een goed plekje langs de processieroute te krijgen. Op de beste plekjes hadden zich gisteravond al duizenden mensen met tenten, slaapzakken en thermosflessen met thee verzameld om vandaag niks te missen. De Horse Guards Parade, de paradeplaats in de buurt van het paleis, was vanmorgen al zo vol dat er geen bezoekers meer worden toegelaten.

Een 60-jarige leerkracht noemt het de kans van haar leven. "De atmosfeer is zo uniek, ik moest wel komen. Het was het waard", zegt ze op haar plekje op de Mall bij Buckingham Palace waar ze sinds gistermiddag met familie kampeert.

Ook in Windsor, waar de rouwstoet pas aan het einde van de middag wordt verwacht, zijn al honderden mensen bijeengekomen langs de Long Walk, de kilometerslange aanrijroute naar het paleis.

Stilleggen land gaat deel Britten te ver

Vandaag is een officiële nationale vrije dag, een bank holiday, voor de Britten. Dat betekent dat alle scholen dicht zijn, net als alle overheidsdiensten. Ook veel kantoren zijn dicht, net als een groot deel van de winkels.

Het compleet stilleggen van het land ging sommige Britten te ver. Center Parcs oogstte vorige week kritiek toen het bekendmaakte de parken voor 24 uur te sluiten deze dag. Wie er dus vóór maandag al was moest voor deze dag op zoek naar een ander onderkomen. Na alle kritiek besloot de directie de parken toch open te houden. Wel zijn tropisch zwembaden en andere faciliteiten dicht vandaag.

Ook British Cycling oogstte hoon met het advies vandaag helemaal niet te fietsen. De wielersportorganisatie haalde bakzeil en zei dat het aan ieder persoonlijk was dat te bepalen. Wel riep een woordvoerder op uit piëteit geen wedstrijden of toertochten te houden.

Eerste gasten arriveren in Westminster Abbey

De deuren van de Westminster Abbey zijn zojuist opengegaan om de eerste gasten voor de uitvaartdienst te ontvangen. In totaal zullen er 2000 aanwezigen zijn, onder wie 500 buitenlandse hoogwaardigheidsbekleders.

Elizabeths directe familieleden zullen rond 12.00 uur de baar naar binnen begeleiden, langs leden van de Britse regering en het parlement, premiers en gouverneurs-generaal van de veertien andere landen waar Elizabeth staatshoofd van was en vertegenwoordigers uit bijna alle 185 landen waarmee het land diplomatieke betrekkingen heeft. Uit Nederland zijn koning Willem-Alexander, koningin Máxima en prinses Beatrix aanwezig.

Ook 200 burgers die werden onderscheiden bij de laatste lintjesregen van de koningin zijn welkom, onder wie zorgpersoneel dat werd onderscheiden voor hun rol in de coronapandemie. Bovendien zijn leden van de hoogste Britse ridderorden uitgenodigd.

Enorme politieoperatie

De ceremonie betekent een enorme uitdaging voor de Britse veiligheidsdiensten. "Alsof je honderd staatsbezoeken ineens organiseert", zei een hoge ambtenaar eerder tegen de BBC.

Grote delen van het centrum zijn afgesloten voor verkeer, zodat de één miljoen verwachte toeschouwers veilig een plekje langs de route kunnen vinden. Ruim 10.000 agenten moeten dat in goede banen leiden, ondersteund door duizenden militairen, inclusief de ceremoniële wachters die langs de route van de rouwstoet zullen staan.

Dagenlang opgebaard, hoe kan dat?

Het is elf dagen geleden dat Elizabeth overleed, vijf dagen lang heeft haar lichaam opgebaard gestaan voor het publieke afscheid. Dat hoeft geen enkel probleem te zijn, zegt de begrafenisondernemer die onder de naam AskTheUndertakr op internet uitleg heeft over zijn vak.

"Ze zullen er alles aan gedaan hebben om ervoor te zorgen dat het lichaam van de Queen in bijna perfecte staat bewaard blijft", legt hij uit. "Er zullen bijvoorbeeld wel koelingselementen onder de lijkkist zijn verstopt."

De kans bestaat (al is daar niks over medegedeeld) dat het lichaam van de vorstin bovendien gebalsemd is, zodat het langer bewaard blijft. Ook is haar doodkist bekleed met lood. Dat houdt lucht en vocht buiten en luchtjes binnen. Zo kon de begrafenis van Elizabeth I in 1603 bijvoorbeeld drie weken na haar overlijden plaatsvinden.

Britse ochtendkranten

De uitvaart domineert uiteraard de Britse ochtendkranten vanmorgen. The Times en The Daily Telegraph hebben beide gekozen voor een officieel portret dat Buckinham Palace ter ere van het afscheid heeft vrijgegeven. Het is een foto die in mei werd genomen ter ere van Platinum Jubilee, haar 70-jarige regeringsjubileum. De breed lachende koningin draagt een broche die ze van haar vader George VI had gekregen.

The Guardian focust op de vele wereldleiders die bij "the grandest of farewells" aanwezig zullen zijn. Daily Mail biedt "een laatste groet" en besteedt aandacht aan de dankwoorden van Charles.

Correspondent Fleur Launspach: Dag van ceremonieel spektakel

"Londen is vandaag even het middelpunt van de wereld. Royals, presidenten en de politieke elite vanuit de hele wereld komen samen op het moment dat het land afscheid neemt van de langst regerende vorst in de Britse geschiedenis én haar bedankt voor 70 jaar lang dienst.

Dit is jaren voorbereid en uitgebreid geoefend. We zullen het contrast zien tussen een moderne wereld en eeuwenoude tradities en ceremonies. En natuurlijk veel emoties

Het afscheid van Elizabeth is daarnaast ook de grootste internationale bijeenkomst in decennia. Dat maakt de 'begrafenis van de eeuw' ook een diplomatieke en politieke 'get-together': naast rouwen en emotie gaat het ook om politiek, macht, en persoonlijke relaties. In de marge van de uitvaart worden diplomatieke zaken gedaan."

Laatste persoon was al eens geweest

Christina Heerey, de laatste burger die zojuist langs de baar liep, zegt dat het de tweede keer was dat ze langskwam. "Ik moest gewoon nog een keer gaan", zei ze bij het verlaten van Westminster Hall. "Het ging best vlot en was een prachtervaring."

Gisteren sloot ze om 17.15 uur aan en toen ze om 01.15 uur aan de beurt was geweest sloot ze meteen nog eens aan. Ze zegt dat ze laatste werd omdat ze andere bezoekers liet voorgaan uit vrees dat die anders niet aan de beurt zouden komen. "Ik wilde niemand anders een kans ontnemen."

"Het was een grote eer", zei ze over het bezoek. De inwoner van High Wycombe, ten westen van Londen, vertelde dat ze in de luchtmacht dient. "Ik heb mijn trouw aan haar gezworen. Ik ben heel erg trots, als lid van de luchtmacht en als een van haar onderdanen." Ze noemde Elizabeth verder "een prachtvrouw die nooit vervangen kan worden".

Zorgen over Big Ben

Britten maken zich zorgen of Big Ben vandaag wel zal luiden. De beroemde klok moet slaan als de kist met de vorstin Westminster Abbey verlaat, maar gisteravond ging er iets mis. De klok moest de nationale minuut stilte inluiden voor de koningin en een minuut later het einde ervan aankondigen, maar het bleef stil.

Een woordvoerder van het parlement, waar Big Ben onderdeel van is, zegt dat er urgent onderzocht is wat er mis was en dat het om een kleine technische fout bleek te gaan. er is vannacht getest en het probleem zou verholpen moeten zijn. Of dat inderdaad zo is moet om 13.00 uur blijken, als 96 keer lang om de minuut geluid moet worden, één slag voor elk levensjaar van Elizabeth.

Laatste burgers langs de baar

Stipt om 07.30 passeerden de laatste burgers de baar van koningin Elizabeth. Daarna namen medewerkers van het parlement plechtig afscheid, met als laatste de Black Rod, het hoofd van de parlementsgebouwen in Londen. NOS-collega's bij de wachtrij melden dat het beveiligingspersoneel bij Westminster Hall juichte toen de laatste personen door de checks heen waren.

Het moment dat het Britse parlement officieel Elizabeth vaarwel zegde:

De livestream die de BBC de afgelopen dagen uitzond werd na dat moment beëindigd. De baar wordt nu klaargemaakt voor vertrek naar de nabijgelegen Westminster Abbey. Die processie begint vlak voor het middaguur, Nederlandse tijd.

Achterkleinkinderen in rouwstoet

Uit de orde van dienst die is vrijgegeven (.pdf) voor de uitvaart blijkt dat twee van Elizabeths achterkleinkinderen meelopen in de rouwstoet. Kroonprins Williams oudste zoon en dochter, George en Charlotte van 9 en 7 volgen hun vader en moeder als die achter koning Charles en zijn koningin-gemalin Camilla de baar de Westminster Abbey in begeleiden. Direct op hen volgen prins Harry en zijn vrouw Meghan en andere familieleden. Andere achterkleinkinderen, zoals de zoon en dochter van Harry en Meghan, hebben geen rol in de plechtigheden.

Uit de liturgie blijkt ook welke muziekstukken Elizabeth heeft gekozen voor de dienst. Zo is er een van de lievelingsgezangen van de overleden koningin, The Lord's my Shepherd, dat ook werd gebruikt bij haar huwelijk. Het koor zingt ook de Russian Contakion of the Departed, dat ook tijdens de bijzetting van prins Philip was te horen vorig jaar. De dienst wordt afgesloten met een treurlied op doedelzak door de Queen's Piper, Sleep, dearie, sleep.

'Mohammed bin Salman niet aanwezig'

Zo'n 500 internationale leiders zijn vandaag aanwezig van koning Willem-Alexander en de Japanse keizer tot president Biden en de Maori-koning. Afwezig is echter de Saudische kroonprins Mohammed bin Salman, melden Britse media. De prins is voor een condoleancebezoek naar Londen gekomen, maar zijn aanwezigheid bij de uitvaart is omstreden omdat hij ervan wordt beschuldigd het brein te zijn achter de moord op de Saudische journalist Jamal Khashoggi.

Bronnen melden nu dat MBS niet naar de kerkdienst zal gaan. Zijn land wordt er vertegenwoordig door Turki bin Mohammed, een ander lid van de uitgebreide Saudische koninklijke familie. Mohammed heeft wel gesproken met koning Charles in een ontvangst op Buckingham Palace voor alle hoogwaardigheidsbekleders.

Veel wereldleiders betuigden gisteren al hun respect bij de baar:

Programma van de dag

De uitvaart begint om 11.44 uur stipt (Nederlandse tijd) met het overbrengen van de doodskist naar de Westminster Abbey. Daar volgt een gedenkdienst van een uur. Na een afsluitende minuut stilte wordt de kist in processie naar de Wellington Arch in Hyde Park gebracht, waar de rouwstoet per auto verdergaat naar Windsor. Daar volgt om 17.00 uur de bijzettingsdienst in de kapel van het paleis, waarna vanavond in besloten kring de familie definitief afscheid neemt met de bijzetting van Elizabeth en haar vorig jaar overleden echtgenoot Philip in de grafkapel van haar ouders en zus.

Lees hier alle details over hoe de dag verloopt:

Terugblik op 10 dagen rouw

Nieuws uit de nacht

Rond middernacht is de rij gesloten voor mensen die in Westminster Hall een laatste groet willen brengen van koning Elizabeth. Om 07.30 uur beginnen de voorbereidingen voor de uitvaart bij de baar en de moeten de laatste rouwenden zijn gepasseerd.

De laatste mensen die nog mochten aansluiten vannacht:

In een verklaring zegt koning Charles diep geraakt te zijn door de steunbetuigingen wereldwijd. "Nu we ons opmaken voor het laatste afscheid, wil ik deze mogelijkheid gebruiken dank te zeggen aan de talloze mensen die steun en troost hebben geboden aan mijn familie en mij in deze tijd van rouw.

Mooie foto

Welkom!

Welkom in het liveblog voor de uitvaart van koningin Elizabeth II. Vanaf nu totdat de laatste plechtigheden zijn afgesloten houden we u op de hoogte van alle ontwkkelingen.