Het CBS en het RIVM publiceerden in juni hun onderzoek naar oversterfte tijdens de coronapandemie. Op verzoek van de Tweede Kamer doet een groep onafhankelijke wetenschappers een vervolgonderzoek naar die oversterfte. Maar een deel van de benodigde data is om privacy-redenen niet voor hen toegankelijk, zeggen de wetenschappers.
"Het onafhankelijk academisch onderzoek waar de Kamer om vraagt, kan zo niet worden uitgevoerd", zegt Robert Verheij, bijzonder hoogleraar 'transparantie in de zorg', en voorzitter van de klankbordgroep van het onderzoek van CBS en RIVM. De wetenschappers gaan hier in september politieke aandacht voor vragen, zegt Verheij tegen Nieuwsuur.
Oversterfte
Eind 2021 overleden zo'n 3400 mensen meer dan verwacht, aan andere oorzaken dan corona. Het blijft onduidelijk waardoor dat precies komt, ook na het onderzoek van CBS en RIVM. Het CBS en RIVM stellen in hun rapport wel dat er geen aanwijzingen zijn dat vaccinaties hebben geleid tot een verhoogde kans op overlijden.
Uit binnen- en buitenlands onderzoek blijkt verder dat gevaccineerden niet alleen veel minder vaak overlijden aan corona. Ze sterven ook minder vaak door andere aandoeningen, al is nog onduidelijk waarom.
Waarom dit onderzoek?
Aanleiding voor het onderzoek naar oversterfte is een door de Tweede Kamer aangenomen motie van Pieter Omtzigt uit december 2021. Hij roept daarin op tot 'academisch onderzoek' naar de niet-verklaarde oversterfte. Wetenschappers uit de klankbordgroep van het CBS/RIVM-onderzoek zeggen nu dat ze geen toegang hebben tot de data die daarvoor nodig is - terwijl die gegevens wél beschikbaar zijn.
Louise Gunning, voorzitter van de commissie die het vervolgonderzoek gaat begeleiden, erkent dat de gebrekkig toegang tot data het "moeilijk maakt" voor onafhankelijke onderzoekers. "Vandaar dat het eerste deel van het onderzoeksprogramma zich ook vooral richt op onderzoek waarbij andere databronnen gebruikt kunnen worden", zegt ze. "Wij hopen dat de toegankelijkheid van de RIVM en GGD-data intussen geregeld kan worden."
De onderzoekers willen bijvoorbeeld graag toegang tot geanonimiseerde test- en vaccinatiedata. Met testgegevens van de GGD kan dan worden onderzocht of mensen die volgens een schouwarts zijn overleden aan een longontsteking óók positief zijn getest op corona, en mogelijk onterecht niet zijn meegeteld als coronadoden. Ook kan door vaccinatiestatus aan geanonimiseerde data van huisartsen te koppelen worden uitgesloten dat fatale vaccinatiebijwerkingen over het hoofd zijn gezien.
'Politieke inconsistentie'
Gevaccineerden hebben echter alleen het RIVM toestemming gegeven hun vaccinatiegegevens te gebruiken. Onderzoekers van universiteiten of farmaceutische bedrijven hebben er daardoor geen beschikking over. "Daardoor is alleen het RIVM in staat onderzoek te doen naar de effectiviteit", zegt Verheij.
De vice-voorzitter van de klankbordgroep, Koos Van der Velden, noemt het 'politieke inconsistentie' dat de Tweede Kamer wél nieuw onderzoek wil, maar dit door gebrek aan data moeilijk is.
Het RIVM stelt dat de Europese privacywet AVG in de weg staat. Maar in verschillende Scandinavische landen kunnen meer gegevens worden gekoppeld voor onderzoek. Zo staat in Finland "het publieke belang meer voorop", zegt Verheij. "De AVG laat ruimte voor EU-lidstaten om hier zelf een weg in te vinden. Die ruimte wordt in Nederland verschillend geïnterpreteerd en daarom onvoldoende benut. Dat zorgt ervoor dat belangrijke onderzoeksvragen onbeantwoord blijven, waarvoor de data in principe wel aanwezig zijn."