Een opmerkelijke gevangenenruil: de Verenigde Staten willen de beruchte Russische wapenhandelaar Viktor Bout op vrije voeten stellen. Rusland moet dan een Amerikaanse topbasketballer en een oud-marinier vrijlaten die daar vastzitten voor respectievelijk drugssmokkel en spionage.
De VS vindt hun straffen onterecht en deed al veel moeite om ze vrij te krijgen. Toch is de Amerikaanse regering zelf verdeeld over de deal: het Witte Huis stelde de ruil voor, maar het ministerie van Justitie zou tegen zijn. En dat is niet zo vreemd, want Bout heeft heel wat op zijn kerfstok.
Bout leverde aan regimes die kindsoldaten inzetten.
Bout werd groot na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. "In Afrika voorzag hij heel wat foute regimes van wapens die hij liet transporten uit voormalige Oostbloklanden", zegt criminoloog Yarin Eski (Vrije Universiteit).
Eski schreef een boek over een andere wapenhandelaar, en verdiepte zich ook in Bout. "Hij was betrokken bij de meest perverse wapendeals. Hij leverde zowel aan regimes die genocide pleegden, als aan groepen die zich daartegen probeerden te verdedigen."
Bout werd wel Merchant of Death, Koopman des Doods, genoemd. Volgens Amnesty International was hij betrokken bij verboden wapenleveranties aan milities in Angola, Liberia, Sierra Leone en Congo. Eski: "Zo leverde hij wapens aan het rebellenleger RUF in Sierra Leone, dat kindsoldaten inzette tegen de eigen burgers. Ook leverde hij vermoedelijk aan Hezbollah, de Taliban en Al Qaida. En aan hun tegenpartijen."
Arrestatie
Bout leefde ongehinderd in Rusland, tot hij in 2008 werd gearresteerd in de Thaise hoofdstad Bangkok door Amerikaanse agenten die zich voordeden als Colombiaanse terroristen. Thailand leverde hem uit aan de VS, waar hij in 2012 werd veroordeeld tot een gevangenisstraf van 25 jaar.
Vermoedelijk wilden de Amerikanen Bout destijds in eigen land vastzetten om te voorkomen dat hij informatie zou delen die de VS in diskrediet kon brengen. Bij sommige van Bouts wapendeals zouden de Amerikanen zelf een rol hebben gehad. Eski: "Dat zou betekenen dat Verenigde Staten bewust conflict hebben veroorzaakt. En dat is natuurlijk weer koren op de molen voor Rusland op dit moment."
Niet voor niets diende Rusland al in het jaar van Bouts veroordeling een verzoek in bij de Amerikanen om hem uit te leveren. Toen wees de VS dat verzoek af. En hij zou later geruild worden voor een Oekraïense gevangene, maar dat ging toen om onduidelijke redenen niet door.
Gijzelingsdiplomatie
Dat de Amerikaanse regering, of in ieder geval het Witte Huis, hem nu wél wil uitwisselen, noemt Eski dan ook bijzonder. "Er heerst nog zoveel angst in de Amerikaanse politiek rond deze figuur. Het zou mij verwonderen als de ruil echt zou gaan plaatsvinden."
"Als deze ruil doorgaat zou dat een zeer opmerkelijke ontwikkeling zijn", zegt ook Amerika-correspondent Marieke de Vries. "Aan de ene kant is het humaan van Biden dat hij zijn landgenoten een vreselijk lot in een Russische gevangenis wil besparen."
"Maar aan de andere kant: wat voor signaal wordt hiermee afgegeven? Het zou andere vijandige regimes of terroristische organisaties op ideeën kunnen brengen ook Amerikaanse staatsburgers gevangen te nemen om ze uiteindelijk te ruilen voor hun mensen. Gijzelingsdiplomatie wordt dat ook wel genoemd."
Biden wijzigt koers
Eerder dit jaar ruilde de VS al ex-marinier Trevor Reed, die in 2020 tot negen jaar cel werd veroordeeld voor het mishandelen van Russische agenten, voor de Russische piloot Konstantin Jarosjenko die was veroordeeld voor drugssmokkel. President Biden zou bang zijn geweest dat die ruil kritiek zou krijgen van de Republikeinen, maar die steunden de overeenkomst. Dat zou Biden ertoe hebben aangezet vaker gevangenen te ruilen.
Als Bout toch niet vrij zou komen, zal dat vragen oproepen, denkt Eski. "Als het weer niet doorgaat, waarom dan niet? Wat weet Bout over de Verenigde Staten en wapendeals?"
Het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken zegt woensdag dat er nog geen overeenkomst met Rusland is bereikt.
