Nachtclubdrama legt sociale problemen Zuid-Afrika bloot

• Elles van Gelder

  correspondent Afrika

De Zuid-Afrikaanse president Cyril Ramaphosa wil hard op gaan treden tegen illegale kroegen die minderjarigen binnen laten. Zo hoopt hij een herhaling te voorkomen van de tragedie in East London, waar anderhalve week geleden 21 jongeren omkwamen in een nachtclub in de township.

Landschap Park heet de wijk waar het drama zich afspeelde in het kuststadje East London. Een park waarbij het landschap niet bestaat uit groene grasvelden en rollende heuvels, maar een township zoals zo vele in Zuid-Afrika met deels krotwoningen, deels kleine stenen woningen, geen speeltuinen of trapveldjes, maar wel heel veel cafés en drankwinkels.

Het was in de nachtclub Enyobeni, nu met de bijnaam Café des Doods, waar een enorme tragedie plaatsvond. Anderhalve week geleden werd er 's nachts alarm geslagen: er lagen jongeren levenloos op de dansvloer en over tafels gebogen. De slachtoffers waren tussen de dertien en zeventien jaar oud, terwijl je in Zuid-Afrika pas vanaf achttien jaar een kroeg in mag en alcohol mag drinken.

Op de grond van de kroeg zie je dat er chaos uitbrak. Losse schoenen, handtasjes en kettingen liggen her en der verspreid. De doodsoorzaak is nog steeds niet officieel bekendgemaakt, tot frustratie van de ouders. Het zou om vergiftiging gaan, mogelijk koolmonoxide. Maar het onderzoek laat op zich wachten.

De ouders van de tieners hebben nog veel vragen. Hoe kon dit gebeuren?

Terwijl de jongeren deze week te ruste worden gelegd, worstelt de wijk met wat er is gebeurd. Op de straathoek voor de kroeg praten buurtbewoners. "Drinken was sociaal geaccepteerd in deze wijk", vertelt een alleenstaande moeder. "Dit had ieders kind kunnen zijn."

De minister van Politie haalde direct na de ramp hard uit naar de ouders. Want hoe konden ze het toelaten dat hun kind in het holst van de nacht in een kroeg zat? Die opmerking maakt Thobeka, moeder van een 14-jarig slachtoffer woedend. Het is zout in open wonden. "Heeft hij zelf geen kinderen? Ik kan mijn zoon niet opsluiten."

Toch is dit een groter verhaal dan dat van rebelse tieners. Thobeka's zoon groeit op in een hele andere wijk dan die van de minister. "In onze wijk is niets te doen voor jongeren", zegt Tsemese, die zijn 15-jarige zoon verloor. Daarbovenop krijgen jongeren in de buurt een slecht voorbeeld. "Veel mensen lopen hier dronken rond. Dat is wat ze zien. En er wordt door de overheid niet ingegrepen. Iedereen lapt de regels aan zijn laars."

Zuid-Afrikanen behoren tot de zwaarste drinkers ter wereld, zegt Ndzwana Makaula, econoom gespecialiseerd in jongeren. Hij staat voor de deur van de kroeg en kijkt naar de bloemstukken die daar zijn neergelegd. "Het wordt gedreven door armoede, mensen die iedere hoop op een beter leven hebben opgegeven."

Want de provincie Oostkaap is de minst ontwikkelde regio van het land. Dat leidt er ook toe dat veel kinderen opgroeien in gebroken gezinnen. Zestig procent van de kinderen groeit zonder vader op.

"Deels door arbeidsmigratie. Omdat er hier geen banen zijn trekken vaders of soms beide ouders naar de stad en blijven kinderen achter bij alleenstaande moeders of familieleden. Dat is volgens mij de reden waarom kinderen doen wat ze willen en in de kroeg belanden", zegt Makaula.

Hij hoopt dat dit Zuid-Afrika wakker schudt. Dat de regering meer moet gaan geven om de jeugd maar ook dat alle volwassenen in de wijk naar alle kinderen omkijken en ze op het rechte pad houden.

Veel buurtbewoners hebben daar geen vertrouwen in. "We zijn zo bitter over onze situatie," zegt de alleenstaande moeder Thembi. "Bitter om de vaders die weg zijn. Bitter omdat onze kinderen geen rolmodellen hebben. Omdat de regering ons in de steek laat. Boos omdat we geen werk hebben. En al die woede geven we door aan onze kinderen. Daarom zitten ze in de kroeg. Ik weet niet hoe we deze cyclus kunnen doorbreken."