Oezbekistan vreest Krimscenario en drukt separatisme de kop in

• Justus Boesschen Hospers

  redacteur Online

Sinds de Oezbeekse autoriteiten onlangs de protesten in de autonome republiek Karakalpakië met harde hand beëindigden, komt er nog maar weinig nieuws uit die regio. De noodtoestand is uitgeroepen, er is extra politie op de been en het internet ligt plat. Journalisten ter plaatse worden door de Oezbeekse autoriteiten gedwarsboomd in hun pogingen om informatie te delen, schrijft Eurasianet.

De informatie die de buitenwereld wél bereikt, laat zien hoe gewelddadig de protesten zijn neergeslagen. Aanleiding voor de protesten waren voorgenomen wijzigingen in de Oezbeekse grondwet die de autonomie van de regio zouden inperken. Er vielen zeker achttien doden, meer dan 240 mensen raakten gewond.

Op sociale media gaan video's rond van zwaarbewapende agenten die op demonstranten in slaan. Andere beelden tonen een straat die bedekt is met een rode vloeistof. Volgens de overheid gaat het om water met een rode kleurstof uit een waterkanon, activisten zeggen dat het water is vermengd met bloed.

Op Twitter wordt een video gedeeld van schietende agenten in Noekoes, de hoofdstad van Karakalpakië:

De autoriteiten zeggen dat het strenge optreden nodig was omdat de demonstranten overheidsgebouwen hadden bestormd en daar vernielingen wilden aanrichten. Volgens hoogleraar Oost-Europese Studies Artemy Kalinovsky is er een andere belangrijke reden waarom de Oezbeekse regering streng optreedt: de oorlog in Oekraïne.

"De Krim was net als Karakalpakië een autonome republiek", legt hij uit. Omdat Rusland van de separatistische beweging op dat schiereiland gebruik heeft gemaakt om Oekraïne binnen te vallen, vreest Oezbekistan hetzelfde lot te ondergaan in Karakalpakië.

Ook Karakalpakië heeft een speciale status: het is een autonome republiek binnen Oezbekistan met verregaand zelfbestuur. Er waren geen onmiddellijke onafhankelijkheidsplannen. "Toch wil de overheid ter preventie alle mogelijkheden de kop indrukken", aldus Kalinovsky.

Autonome republiek

Karakalpakië beslaat bijna de helft van het Oezbeekse grondgebied, maar er wonen slechts 2 miljoen van de in totaal 35 miljoen Oezbeken. Veel inwoners van de autonome regio spreken Karakalpaks en voelen zich geen Oezbeek.

Bekijk op deze kaart waar Karakalpakië ligt:

Karakalpakië maakte met Oezbekistan deel uit van de Sovjet-Unie. Vanwege de gemeenschappelijke taal en cultuur van de inwoners kreeg de regio de status van autonome republiek binnen de Unie en mochten de inwoners hun eigen regering kiezen. Ook was in de grondwet vastgelegd dat de Karakalpakken altijd via een referendum mochten besluiten om de unie met Oezbekistan te verlaten.

Meer eenheid

De schok was dan ook groot toen vorige maand uitkwam dat de Oezbeekse regering een nieuwe grondwet aan het voorbereiden was, waarin de soevereiniteit van Karakalpakië niet langer werd gegarandeerd. In deze nieuwe versie was ook de passage over het referendum verdwenen.

In een toespraak vorige week in de Oezbeekse hoofdstad Tasjkent zei de Oezbeekse president Mirzijojev dat hij meer eenheid wil tussen de twee volkeren: "Ik respecteer het Karakalpakse volk met heel mijn hart en kan zeggen dat ik niet alleen een zoon ben van het Oezbeekse volk maar ook van het Karakalpakse volk."

Deze oproep tot eenheid lokte echter protest uit, en dat protest werd beantwoord met geweld. "De Oezbeekse regering wil laten zien dat het gebied geen recht heeft op onafhankelijkheid", zegt Kalinovsky. "Ook willen ze voorkomen dat Rusland van dat sentiment gebruik gaat maken." Daarom denkt de hoogleraar dat de Oezbeekse overheid niet, zoals Kazachstan deed bij binnenlandse protesten in januari, Rusland om hulp gaat vragen bij het neerslaan van demonstraties.

Separatisme bestraft

President Mirzijojev haastte zich om de controversiële wetswijzigingen in te trekken, maar waarschuwde gisteren wel streng voor de gevaren van separatisme. "Oproepen tot afscheiding en rellen worden resoluut bestreden, in overeenstemming met de wetgeving. Verantwoordelijken worden onvermijdelijk gestraft."

Een andere belangrijke wetswijziging die nog wel op de agenda staat, geeft president Mirzijojev het recht om zich voor een derde termijn verkiesbaar te stellen. Als de begrenzing van twee presidentstermijnen wordt geschrapt, zou hij voor onbepaalde tijd de leider van Oezbekistan kunnen blijven.