Utrechtse gemeenten werkten met omstreden fraudescorekaart

Vier Utrechtse gemeenten stoppen alsnog met het gebruik van een omstreden fraudescorekaart bij het opsporen van bijstandsfraude. Aanleiding zijn vragen die de gemeenten kregen van journalisten van onder meer het radioprogramma Argos naar het gebruik van de meetmethode, die tot discriminatie en schending van de privacy leidt.

De gemeenten Nieuwegein, Houten, IJsselstein en Lopik gebruikten de kaart tot deze week om een inschatting te maken of bijstandsaanvragers fraude wilden plegen. Zo kregen bijvoorbeeld woonwagenbewoners, bouwvakkers en mensen die een schoonmaakbedrijf hadden gehad meer punten dan hoogopgeleiden die in een 'dure' buurt woonden, of kunstenaars. Het gevolg was dat ze strenger werden gecontroleerd.

Onwettig

De kaart was in 2003 bedacht toen fraudebestrijding hoog op de politieke agenda stond. De risicoprofielen waarmee de berekeningen voor de kaart werden gemaakt, werden tot 2007 bijgewerkt, daarna stopten de subsidies voor het project. Bijna 160 gemeenten bleven hem tot twee jaar geleden gebruiken. Toen maakte de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) er een eind aan, nadat duidelijk was geworden dat het systeem onwettig was.

Maar Houten, IJsselstein, Lopik en Nieuwegein gingen ermee door. Op vragen van Argos zeiden ze dat de kaart alleen als hulpmiddel werd gebruikt en dat ze erop vertrouwden dat het rekenmodel achter de kaart deugdelijk was. Nu ook zij weten dat de informatie achter de kaart verouderd is, stoppen zij ermee.

De VNG liet Argos weten dat er een gemeente is die de kaart nog steeds gebruikt, maar wil niet zeggen welke.

Toeslagenaffaire

Deze zaak heeft overeenkomsten met de toeslagenaffaire bij de Belastingdienst. Ook daar werd omstreden software gebruikt om fraude op te sporen. Aanvragers met een niet-Nederlandse nationaliteit hadden een grotere kans op handmatige beoordeling van hun dossier. De Autoriteit Persoonsgegevens oordeelde eerder al dat daarmee sprake was van discriminatie.

Kamerlid Pieter Omtzigt had een belangrijke rol bij het aan het licht brengen van de toeslagenaffaire. "Ik wil hernieuwd onderzoek naar hoe vaak deze fraudescorekaart gebruikt is en waarom die niet tijdig stopgezet is bij iedereen als hij niet voldeed aan de wet", zei hij in Argos. "En hoe hebben mensen daar de gevolgen van gemerkt?"

Volgens Omtzigt kunnen mensen "buitengewoon veel last" van de beoordeling hebben gehad, zonder dat daar aanleiding voor was.