Geen zitting in 1500 zaken, maar stapels bij rechtbank torenhoog

In Gelderland komen 1500 verdachten van lichte vergrijpen niet voor de rechter. Dat heeft het Openbaar Ministerie besloten omdat er in de provincie een tekort aan politierechters is. Het OM legt verdachten in plaats daarvan zelf een straf op, of kiest ervoor een zaak helemaal te seponeren. In dat laatste geval gaat een verdachte vrijuit.

Het OM Oost-Nederland sprak vandaag van een ingrijpende maatregel. Hoogleraar Henny Sackers, verbonden aan de rechtenfaculteit in Nijmegen, beaamt dat. Hij sluit niet uit dat er de komende tijd elders in het land nog meer zaken geseponeerd zullen worden.

Dat de krapte nu als eerste in Gelderland zichtbaar wordt, heeft volgens Sackers een paar oorzaken. In die provincie liggen relatief veel zaken op de plank die door een politierechter afgehandeld moeten worden. Het gaat dan om bijvoorbeeld winkeldiefstal, openbare dronkenschap of lichte verkeersovertredingen: straffen waarvoor het OM ook zelf een boete of taakstraf van maximaal 180 uur op mag leggen.

Coronazaken

Tijdens de eerste coronalockdown konden veel van die zaken niet worden afgehandeld, waardoor deze zich opstapelden. "Het probleem werd vervolgens groter, doordat er in die periode nieuwe zaken bij kwamen die aan corona gelinkt waren, zoals het negeren van de avondklok", legt Sackers uit.

Tegelijkertijd mag het OM zaken niet eindeloos op de plank laten liggen. Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens verplicht overheden om zaken binnen een redelijke termijn voor de rechter te brengen. Als richtlijn wordt hiervoor een termijn van 1,5 tot 2 jaar aangehouden voor eenvoudige strafzaken, aldus Sackers.

Dat het OM er nu voor kiest 1500 gevallen niet voor te laten komen, is volgens de hoogleraar strafrecht uitzonderlijk. "Als dit betekent dat er meer ruimte komt voor zwaardere strafzaken zoals zedenzaken - waarvan er nu al te veel op de plank liggen - dan ben ik niet tegen", zegt Sackers. "Maar als ze zaken seponeren waar slachtoffers bij betrokken zijn, dan kan dat het vertrouwen in de rechtspraak schaden."

Dat ziet ook Slachtofferhulp. "Zij zijn al slachtoffer van een misdrijf. Als hun zaak geseponeerd wordt, worden ze ook nog slachtoffer van het systeem", zegt voorzitter Rosa Jansen. Zij vreest dat er tussen de geseponeerde zaken ook slachtoffers van geweld of woninginbraak zitten. "Die hebben vaak ook de nodige schade. Als een zaak dan onvoorwaardelijk wordt geseponeerd, blijf je met die schade achter."

Zulke schade hoeft niet alleen materieel van aard te zijn; het kan ook om immateriële pijn gaan die zonder zitting niet formeel erkend wordt. Zittingen hebben namelijk ook een psychologische functie, stelt Jansen. "Voor slachtoffers is erkenning heel belangrijk en een strafzitting draagt daar enorm aan bij. Vaak is zo'n zitting het begin van herstel. Als je dat wordt ontnomen, is dat een hard gelag."

Meer sepots in de toekomst?

Wordt een zaak geseponeerd, dan staan slachtoffers niet direct met lege handen. Zij kunnen een artikel 12-procedure in werking zetten, waarbij ze alsnog vervolging kunnen afdwingen via een gerechtshof. Maar gebeurt dat straks op grote schaal, dan ondergraaft dat volgens hoogleraar Sackers juist de nieuwe maatregel. "Dan heb je alsnog een rechter nodig en komt je besluit als een boomerang terug."

Het besluit de 1500 zaken te laten liggen, is volgens Sackers "een noodverbandje op een structureel tekort aan strafrechters". Volgens hem zijn momenteel overal tekorten aan rechters, iets wat ook erkend wordt door de Raad voor de rechtspraak. "Als je het aantal opleidingsplaatsen nu uitbreidt, zijn we 10 tot 12 jaar verder voordat nieuwe mensen als politierechter aan de slag kunnen."

Sackers sluit niet uit dat het OM in de toekomst vaker voor seponeren zal kiezen. "Het is niet alleen de case load die door corona te hoog is, maar het zit 'm ook in de zware strafzaken, zoals Marengo." Bij zulke grote zaken zijn voor langere tijd veel rechters betrokken, die vervolgens niet inzetbaar zijn voor politierechterwerk. "Het zijn allerlei oorzaken die nu bij elkaar komen", besluit Sackers. "Dat heeft nu tot deze drastische beslissing geleid."