Eindelijk Europese renteverhoging verwacht, maar helpt het?

• André Meinema

  Verslaggever economie

De inflatie gaat door het dak en dat blijft voorlopig nog een tijdje zo. In mei bedroeg de inflatie in Nederland volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek 8,8 procent, en in andere eurolanden is het percentage niet veel anders.

De Europese Centrale Bank (ECB) waakt over de prijsstabiliteit en kan inflatie beteugelen door aan de renteknoppen te draaien. Een hogere rente zet een rem op de bestedingen en drukt de prijzen. Andere centrale banken in de wereld, waaronder de Amerikaanse Fed en de Bank of England, hebben eerder al de rente verhoogd in de strijd tegen de hoge prijzen.

Ondanks de druk van binnen en buiten heeft de ECB tot nu toe gewacht met het verhogen van de rente, maar de eerste rentestap komt eraan. Naar verwachting zal de ECB vandaag aankondigen dat de rente op 21 juli wordt verhoogd, en in september nog een keer, de eerste renteverhogingen in elf jaar.

De ECB houdt dit keer zijn beleidsvergadering in Amsterdam, in plaats van het gebruikelijke Frankfurt. Een keer per jaar is het in een andere eurolidstaat. Nederland stond al gepland voor 2020 en 2021 maar door de coronapandemie werd dat uitgesteld. De monetaire vergaderingen worden gehouden in hotel The Grand, het voormalige stadhuis van Amsterdam.

En het diner werd gisteren georganiseerd in het Rijksmuseum, in de zaal bij de beroemde Nachtwacht:

Bankpresident Christine Lagarde legde eind mei in een blog het monetaire en rentebeleid van de ECB bij inflatie en economische ontwikkelingen omstandig uit. Kort gezegd komt het erop neer dat de ECB flexibel wil zijn, en dat veranderingen geleidelijk moeten gaan. Stap voor stap. Meebewegen met de vinger aan de pols van de economie.

Daarbij verschillen centrale bankiers en economen onderling soms ook over de inzet en fermheid van monetaire instrumenten. De haviken willen actie en voortvarendheid, hardere inzet van het rente-instrument en terughoudendheid met opkoopprogramma's; de duiven zijn coulanter en milder, terughoudend met rente en royaler met opkoopprogramma's. Duitsland en Nederland volgen de harde lijn, Frankrijk en Italië de zachte.

De laatste keer dat de rente verhoogd werd was in 2011, in de nasleep van de financiële crisis. Het bleek een foute stap door de escalerende schuldencrisis en economische malaise en dus werd de renteknop omgedraaid. In drie jaar werd de rente stapsgewijs verlaagd tot nul procent en zelfs tot min 0,5 procent. Maar de economische groei bleef achter en de inflatie bleef laag, mede door de coronacrisis.

De afgelopen maanden echter is de wereld ingrijpend veranderd door de olie- en gastekorten, de oorlog in Oekraïne en de haperende industrie en handel ten gevolge van de lockdowns in China. Er dreigt versplintering van de wereldeconomie. De prijzen vliegen omhoog en vreten aan de koopkracht. De hoge inflatie blijkt niet incidenteel en tijdelijk maar eerder structureel en langdurig.

De ECB heeft inmiddels ook de grootschalige opkoopprogramma's van staats- en bedrijfsobligaties afgebouwd. Daarmee is de afgelopen jaren voor 4500 miljard euro in de economie gepompt. De steun houdt in juli op en baant de weg voor renteverhogingen.

Wat merken we van een renteverhoging?

De toespelingen op een renteverhoging alleen al hebben de rentes op de financiële markten opgestuwd. Zo is de rente van de toonaangevende tienjaarsstaatsobligaties in de afgelopen maanden scherp opgelopen. Zes maanden geleden noteerde de tienjaarsrente nog negatief, min 0,2 procent, maar inmiddels is de rente omhoog geschoten naar 1,65 procent, en dat terwijl de basisrente van de ECB nog onveranderd is.

De obligatierente is van grote invloed op tal van langlopende leningen, van kredieten tot hypotheken. Zo is de hypotheekrente in luttele weken tijd verdubbeld. Pensioenfondsen beleven ook veel plezier aan de hogere rente omdat die de dekkingsgraad flink opkrikt, waardoor een verhoging van veel pensioenuitkeringen eindelijk in beeld komt. Zo werpt een mogelijke renteverhoging al zijn schaduw vooruit.