Alles wordt steeds duurder, wanneer komt er een eind aan?

• André Meinema

  Verslaggever economie

De Nederlandse inflatie is in mei voor de tweede maand op rij iets gedaald. Volgens de Europese berekeningsmethode liggen de prijzen 10,2 procent hoger dan vorig jaar, in april was dat nog 11,2 procent. Nederland staat stevig in de top 10 van eurolanden met de hoogste inflatie. De gemiddelde inflatie in de hele eurozone bedraagt 8,1 procent. De inflatie is het hoogst in Estland (20,1 procent), en het laagst in Malta (5,6 procent).

Een belangrijke aanjager van de inflatie is energie, maar inmiddels werkt de ontwaarding door in bijna alle prijzen. De koopkracht wordt uitgehold, volgens Rabobank-economen bedraagt het koopkrachtverlies inmiddels 9 procent.

De vraag is of de prijzen ooit weer dalen en het leven weer goedkoper wordt. Of is goedkoop een gepasseerd station en moeten we wennen aan duurder? En kunnen we daar wat aan doen?

Extreem krap

In het begin van de prijsstijgingen, najaar 2021, werd gezegd dat de oplopende inflatie tijdelijk zou zijn, een gevolg van energieschaarste en naweeën van de covidpandemie. De Oekraïne-oorlog gooide echter roet in het eten, met schaarste aan olie, gas en voedselgrondstoffen.

"Los van Oekraïne: als economen 'tijdelijk' zeggen, bedoelen ze niet dat de prijzen weer omlaag gaan, alleen dat de beweging omhoog eindigt", legt Wim Suyker, oud-econoom van het Centraal Planbureau (CPB) uit. "De inflatie kan afnemen, maar dat betekent niet dat het gemiddelde prijsniveau omlaag gaat."

Duurdere grondstoffen kunnen leiden tot een kortstondige kosteninflatie, zoals in de jaren 70 en in 2008 en 2011. Toen de olieprijzen plots weer in elkaar zakten trad kostendeflatie op, waardoor energie goedkoper werd. Dat gaat nu niet zo snel gebeuren, denkt Rabobank-econoom Hugo Erken. "De oliemarkt is extreem krap."

Gestegen kosten en lonen

De inflatie zal in de loop van dit jaar normaal gesproken luwen naar een procent of vier, vijf. Inflatie wordt altijd gemeten als jaar-op-jaarverandering, waardoor de hogere prijzen van vorig jaar de huidige prijsstijging dempen.

Maar lagere inflatie betekent niet dat de boodschappen weer goedkoper worden, of de prijzen van diensten omlaag gaan. Het algehele prijspeil ligt domweg een paar treden hoger. De inflatie is ingebakken in de producten en diensten door de gestegen kosten en lonen.

De afgelopen 20 tot 30 jaar is de inflatie gedrukt door de globalisering van de economie. Made in China was goedkoper dan made in Holland. Maar het IMF waarschuwde vorige week voor inflatie door fragmentatie van de wereldeconomie als gevolg van de geopolitieke spanningen rond Rusland en Oekraïne. Tel daarbij op de omvangrijke en kostbare energietransitie en de groeiende vergrijzing, en de opwaartse inflatiedruk is groot.

Bij de huidige hoge inflatie treden centrale banken als de Amerikaanse Fed en de ECB op met renteverhogingen, al zeggen critici dat ze aan de late kant zijn. Maar het is de vraag of een hogere rente veel kan uitrichten tegen de inflatie die het gevolg is van haperende handelsstromen, gas- en olieblokkades, en oorlogsgeweld.

De rente verhogen kost ook koopkracht doordat geld lenen duurder wordt. Alleen al in de aanloop naar een renteverhoging stijgt de hypotheekrente en daarmee de maandlasten.

Lonen en subsidie

Inflatie kan gecompenseerd worden door loonstijgingen of lagere belastingen. "Hogere lonen helpen om koopkrachtverlies te beperken", zegt Rabobank-econoom Carlijn Prins. "Het is wel een risico dat ze leiden tot de beruchte loon-prijsspiraal, waarbij hogere lonen leiden tot hogere kosten en tot hogere prijzen."

Een loonsverhoging is ook structureel en permanent. Dus als de prijzen dalen en de inflatie afneemt wordt een loonsverhoging niet teruggedraaid.

De overheid steunt de koopkracht via een tijdelijke verlaging van de benzine- en dieselaccijnzen en de energiebelasting. Econoom Suyker betwijfelt of het verstandig is. "Het is bijna onvermijdelijk maar ja, overal wordt wat gedaan en dus wij ook, het hoort erbij. Finetunen gaat nu eenmaal niet."

De verlaging van de accijnzen en de energiebelasting is bovendien een tijdelijke maatregel, dus als die aflopen gaan de prijzen weer omhoog.

Spaargeld inzetten

En het aanspreken van de spaarpot om de gaten in de huishoudportemonnee te dichten? In de coronajaren is immens gespaard. Volgens De Nederlandsche Bank hadden Nederlandse huishoudens in maart samen 412 miljard euro aan spaargeld, wat neerkomt op gemiddeld 51.226 euro per huishouden.

Maar veel huishoudens hebben kleinere financiële buffers en hebben ook niet kunnen sparen. Uit cijfers van het CBS (oktober 2021) blijkt dat eind 2020 het mediane spaartegoed 14.900 euro bedroeg, wat betekent dat de helft van de Nederlandse huishoudens minder heeft. Het meeste spaargeld zit bij huishoudens boven de 45 jaar.

Het inzetten van spaargeld werkt ook maar tijdelijk. Als de prijzen lang hoog blijven schiet er van de financiële buffers al snel niet veel meer over.