Officieren van justitie werken in 39 zaken anoniem vanwege dreiging

Namen van rechercheurs die zijn weggelakt in dossierstukken, rechters die niet langer in beeld mogen en namen van officieren van justitie die niet meer worden uitgesproken in de rechtszaal. Processen tegen de zware georganiseerde misdaad zetten de openbaarheid van de rechtspraak onder druk. De veiligheid van de betrokkenen zou in het geding zijn.

De afgelopen twee jaar zijn in 39 strafzaken officieren van justitie geanonimiseerd, blijkt uit cijfers die het Openbaar Ministerie op verzoek van de NOS heeft verstrekt. In de meeste gevallen zijn hun namen in de dossiers vervangen door nummers. Bij negen rechtszaken mochten officieren van justitie niet worden gefilmd of getekend.

Een van die zaken is de moord op misdaadjournalist Peter R. de Vries. Vandaag is een laatste voorbereidende zitting, voor de zaak vanaf volgende week inhoudelijk behandeld wordt. De officieren van justitie mogen niet in beeld worden gebracht en hun namen blijven onvermeld.

Dossier zonder namen

In het onderzoek is voor het eerst ook het complete strafdossier geanonimiseerd. Niet alleen de namen van de officieren en rechters-commissarissen zijn weggelaten, ook de namen van alle rechercheurs, ooggetuigen en deskundigen.

Een dieptepunt voor de rechtspraak, vindt de advocaat van een van de verdachten. "We zijn niet blind voor zorgen om veiligheid, maar het mag niet leiden tot een spookproces", zei raadsman Ronald van der Horst al bij de eerste zitting.

Hij vroeg de rechtbank toestemming om 88 mensen uit het dossier te ondervragen. Volgens Van der Horst kon hij hun betrouwbaarheid anders niet beoordelen. De rechtbank wees zijn verzoek af, maar vond wel dat zeker moest zijn dat iedereen in het dossier ook echt de functie heeft zoals vermeld. Daarom moesten alle leidinggevenden hiervoor tekenen, zij wél met naam en toenaam.

Voorstelbare dreiging

Wanneer er zorgen zijn over de veiligheid van een officier van justitie, kan er bij een speciale commissie een verzoek worden gedaan tot 'verminderde herkenbaarheid'. Deze commissie is opgericht na de moord op advocaat Derk Wiersum in 2019.

"Het is eigenlijk van de gekke dat we zo'n commissie nodig hebben", zegt Diederik Greive, hoofdofficier van het Openbaar Ministerie in Noord-Nederland. Hij beoordeelt de aanvragen.

"Wij toetsen op concrete dreiging en voorstelbare dreiging. Daarbij kijken we naar de inhoud van de zaak en naar het criminele netwerk waar we mee te maken hebben. Is het vaker voorgekomen dat zij dreigingen hebben geuit, ook tegen andere mensen?"

Leger voor de deur

Naast de Peter R. de Vries-zaak zijn er meer onderzoeken met extra veiligheidsmaatregelen voor politiemensen en magistraten. Zoals de processen tegen de gewelddadige motorclub Caloh Wagoh en tegen Ridouan Taghi (Marengo).

Het is een groot verschil met vier jaar geleden, toen het Marengo-proces begon. Het OM presenteerde destijds in alle openheid de kroongetuige in de zaak. Inmiddels zijn de broer, advocaat en adviseur van de kroongetuige vermoord. Op zittingsdagen staat het leger voor de deur van de rechtbank en mogen de officieren van justitie en de rechters niet meer worden gefilmd. Lange tijd bleven ook de nieuwe advocaten van de kroongetuige geheim.

Maar de huidige raadslieden van de kroongetuige traden bewust uit de anonimiteit, ondanks het mogelijke gevaar. "Ik vind het belangrijk dat we ons niet laten kisten", zei advocaat Peter Schouten toen hij zich meldde. "Het wonen in een rechtsstaat is niet pijnloos en gratis."

Schouten was goed bevriend met Peter R. de Vries en heeft zich enorm verbaasd over het strafdossier zonder namen. "Peter had dat anonimiseren van verbalisanten en deskundigen zeker een slechte zaak gevonden", zei hij eerder tegen de NOS.

Hoewel de wens om anoniem te blijven vooral geldt in zaken tegen de georganiseerde misdaad, speelt de kwestie inmiddels ook in andere zaken. Zo bleef de officier van justitie ook buiten beeld in de rechtszaak tegen een vrouw die RIVM-directeur Jaap van Dissel zou hebben bedreigd.

Hoofdofficier Greive benadrukt dat de openbaarheid van de rechtspraak heel belangrijk is en altijd zal blijven. "In Nederland berechten we mensen niet in achterkamertjes."

Hoewel sommige officieren van justitie hun werk tegenwoordig voor de buitenwereld minder openlijk doen, benadrukt Greive dat ze nooit helemaal anoniem zijn. "We staan in die zittingszaal, en iedereen kan ons daar zien. Wij kijken de verdachte en de verdediging recht in de ogen."