Elke maand bezuinigen op eten of thuisblijven van school: dit is 'menstruatiearmoede'

• Liedeke Morssinkhof

  redacteur Buitenland

Wereldwijd krijgen volgens de Wereldbank 500 miljoen meisjes en vrouwen ermee te maken en toch is het een relatief onbekend probleem: menstruatiearmoede. Het betekent dat iemand geen geld heeft om elke maand tampons of maandverband te kopen. Dat is bovendien vaak moeilijk bespreekbaar, want zowel rond armoede als rond menstruatie zit schaamte. Op deze manier hebben miljoenen mensen dus elke maand opnieuw een probleem, of dat nu in een welvarend land als Nederland is, of in een land als Suriname, waar minder welvaart is.

"Vrouwen en meisjes lopen bijvoorbeeld gezondheidsrisico's", vertelt Mascha Singeling van ontwikkelingsorganisatie Plan International. "Wie geen maandverband of tampons kan betalen, gebruikt soms wc-papier, oude doeken of een krant. Dat vergroot de kans op infecties."

Daarnaast worden mensen die geen menstruatieproducten kunnen betalen minder mobiel. Wie een keer doorlekt en daarom wordt uitgelachen wil niet meer naar school of werk. Dat leidt tot leerachterstanden of een vermindering van inkomen. Menstruatiearmoede en menstruatieschaamte zijn op deze manier schadelijk voor het gevoel van eigenwaarde van de vrouw.

Zeggenschap over eigen lichaam

Plan International onderzocht in 2019 hoeveel vrouwen en meisjes in Nederland met menstruatiearmoede te maken hebben: gemiddeld 1 op de 10. Het besef groeit dat daar iets aan kan worden gedaan. Sinds een klein jaar kunnen minima in Rotterdam bij de HEMA maandverband en tampons kopen op kosten van de gemeente. Het Armoedefonds zorgt voor gratis uitgifte van menstruatieproducten. Daarnaast verschijnen er, naar het voorbeeld van de boekenkastjes, in steeds meer dorpen en steden ook kastjes met gratis menstruatieproducten.

In Amsterdam zetten de Neighborhood Feminists zich in voor mensen die lijden aan menstruatiearmoede. Sinds twee jaar leveren ze menstruatieproducten aan opvanglocaties voor daklozen en ongedocumenteerden. Via buurtkastjes willen ze een groter publiek gaan bereiken.

"We merken dat er vooral naar maandverband veel vraag is", vertelt Nicole Römer van Neighborhood Feminists. "Het is belangrijk dat mensen zeggenschap voelen over hun eigen lichaam en precies de producten gebruiken die ze zelf willen. We zijn ons ervan bewust dat al die wegwerpproducten niet duurzaam zijn. Maar wie geen vaste woon- of verblijfplaats heeft, heeft niet altijd de luxe van een schone omgeving om herbruikbare producten als menstruatiecups goed schoon te kunnen maken."

Cultuurverandering

Ook buiten Nederland wordt er gezocht naar manieren om iets aan menstruatiearmoede te doen. Als eerste land ter wereld bood Kenia in 2017 gratis maandverband aan op scholen. Schotland nam vervolgens in 2021 als eerste land ter wereld een wet aan waarin staat dat menstruatieproducten voor iedereen gratis zijn. Sindsdien zijn tampons en maandverband gratis verkrijgbaar in bijvoorbeeld apotheken en buurthuizen.

Bettina Bildhauer, verbonden aan de universiteit van St. Andrews, doet met het Menstruation Research Network (UK) onderzoek naar de Schotse wet en legt uit wat de voordelen ervan zijn: "Omdat gratis toegang tot menstruatieproducten nu een recht is van iedereen, is het ook een voordeel voor iedereen. Ten eerste voor de gezinnen die de producten nodig hebben: wie geen geld hoeft uit te geven aan maandverband kan daar weer eten van kopen. Maar denk ook aan trans personen die menstruatieproducten nodig hebben en die het moeilijk vinden daarvoor een volle winkel in te stappen. De Schotse wet verlaagt ook voor hen de drempel."

Plan International probeert in ruim 25 landen iets aan menstruatiearmoede te doen. Belangrijk is daarbij om via onderwijs en voorlichting in gesprek te gaan met vrouwen én mannen, zodat iedereen bijvoorbeeld weet wat menstruatie is en hoe je herbruikbare menstruatieproducten zelf kunt maken en wassen.

"Toen we daarmee begonnen moest een schooldirecteur in Oeganda er niets van weten", vertelt Mascha Singeling. "Maar toen ik hem later weer sprak vertelde hij dat hij nu zelfs met zijn eigen dochter over menstruatie praat. Dát is de cultuurverandering die je nodig hebt om blijvend iets aan menstruatiearmoede en -schaamte te veranderen."