Waarom blijven Russische diamanten uit Europese sanctiepakketten?

Voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen presenteerde woensdag het voorstel voor een nieuw sanctiepakket tegen Rusland. Onderdeel hiervan zijn olie en banken, maar over Russische diamanten wordt met geen woord gerept.

Antwerpen kan met gerust hart de diamanthoofdstad van de wereld genoemd worden. Net achter het centraal station hebben alle juweliers en diamanthandelaren zich verzameld in een goed beveiligde wijk. De belangrijkste straat is aan beide ingangen gebarricadeerd en de politie is nooit ver weg.

Iets meer dan 80 procent van alle diamanten in de wereld passeert de havenstad. Veel van de diamanten die in de Antwerpse winkels te vinden zijn komen oorspronkelijk uit Russische mijnen. Vorig jaar werd er voor 1,8 miljard aan Russische diamanten verhandeld in Antwerpen.

Russisch Staatsbedrijf

In de diamantwijk bevindt zich ook een vestiging van het Russische staatsbedrijf Alrosa. Vrijwel alle diamanten afkomstig uit Rusland worden door dit bedrijf gewonnen. De CEO, Sergey Ivanov, onderhoudt nauwe banden met Poetin. Al op de eerste dag van de oorlog zetten de Verenigde Staten hem en het bedrijf op een sanctielijst. De EU deed dat tot dusver nog niet.

Wanneer de EU diamanten op de sanctielijst zet, zal de diamantindustrie in Antwerpen hard geraakt worden. Volgens de Belgische premier Alexander de Croo zullen er tienduizenden banen verloren gaan als er geen Russische diamanten meer naar Antwerpen komen. Het zou dan gaan om banen die direct en indirect bij de sector betrokken zijn.

Antwerpen zou het gat dat Russische diamanten zouden achterlaten zeker voelen, zegt Hans Merket, die onderzoek doet naar diamanten uit conflictgebieden. Volgens hem zullen er echter geen tienduizenden banen verloren gaan. "Dat getal komt uit een studie uit 2008 die toen al omstreden was", aldus Merket. Hij noemt het "een beetje flauw" dat de politiek dat getal nu overneemt en zegt dat de hele sector in Antwerpen 3000 à 4000 banen telt. Hoeveel er daarvan op de tocht komen te staan als de Russische diamanten wegblijven, is volgens hem niet te zeggen.

De ethische kaart

Al jaren profileert Antwerpen zich als een ethische diamantmarkt. Er is bijvoorbeeld een keurmerk dat er voor moet zorgen dat rebellen in conflictgebieden er niet aan verdienen. Door strenge regels heeft de sector het voor elkaar gekregen om bloeddiamanten uit Afrika te kunnen weren.

Een gevolg hiervan is ook dat dit soort diamanten nu vooral verhandeld worden op plekken met minder strenge regels zoals Dubai en India. Er is dus al sprake van een verschuiving van de handel. Tom Neys van brancheorganisatie AWDC vreest dat in het geval van sancties de Russische diamanten ook de oversteek naar Dubai en India zullen maken. "Als die eenmaal weg zijn uit Antwerpen zullen ze ook wegblijven."

Neys noemt het onlogisch om sancties te heffen op Russische diamanten. "De economische schade voor Rusland is te verwaarlozen. Vergeleken met wat gas en olie Rusland opleveren zijn de inkomsten uit diamanten gering."

Merket onderschrijft dit maar zegt ook dat het vooral een ethisch vraagstuk is. Als Antwerpen de ethische kaart wil blijven spelen is het niet lang houdbaar om Russische diamanten te verhandelen volgens hem.

Vliegtuig naar Dubai

De brancheorganisatie vindt de ethische kwestie geen argument. "Als we morgen sancties invoeren zitten die diamanten binnen tien uur op een vliegtuig naar Dubai". Neys noemt het cynisch om sancties te heffen als je weet dat de markt zich zal verplaatsen naar het Midden-Oosten en Rusland er dus gewoon aan kan blijven verdienen.

Premier De Croo heeft aangegeven dat België geen Europese sancties op diamanten zal blokkeren als die op tafel liggen. Merket stelt echter dat de Belgen het zelf op tafel moeten leggen. Er is namelijk geen enkel ander Europees land met een vergelijkbare diamantindustrie.