In topoverleg tussen China en EU gaat het vooral over Rusland
Klimaatverandering, biodiversiteit, handel: er staat veel op de agenda bij de uitgestelde EU-Chinatop die vandaag plaatsvindt. Maar de Russische invasie in Oekraïne zal de gesprekken tussen leiders van de Europese Unie en China domineren.
Brussel wil de virtuele topontmoeting gebruiken om Peking ertoe te bewegen zijn verantwoordelijkheid in het conflict te nemen, maar koestert geen hoge verwachtingen. Peking ziet de top vooral als een mogelijkheid om de moeizame relatie, verder op de proef gesteld door de oorlog in Oekraïne, op de rails te houden.
"De top komt op een zeer belangrijk moment", stelt Wang Huiyao. Hij leidt het Center for China and Globalization, een denktank in Peking. "Een kans om de relatie te verbeteren en tot consensus te komen over hoe we de crisis in Oekraïne het hoofd kunnen bieden," vertelt hij in zijn kantoor in het hoofdstedelijke zakendistrict.
Waar de EU in recordtempo overging tot strenge sancties tegen het Kremlin en de lidstaten Oekraïne steunen met wapenleveranties, weigert China nog altijd de Russische inval bij naam te noemen, laat staan te veroordelen. In Brussel wordt dat uitgelegd als impliciete steun voor Poetins oorlog.
Meer doen om oorlog te stoppen
Brusselse topambtenaren benadrukken dat China meer moet doen om de oorlog in Oekraïne te stoppen. De warme banden tussen Peking en Moskou wekken argwaan in Brussel. "China heeft zelf klappen gehad van het Westen. Vanuit Amerika, vanuit de EU en de NAVO. Op dat vlak worden de Russische zorgen gedeeld", legt Wang uit. Net als de Chinese machthebbers wijst hij naar de uitbreiding van het NAVO-bondgenootschap als uitlokkende factor in het conflict. China ziet in Rusland een gelijkgezinde in de strijd tegen het Westen, en tegen de VS in het bijzonder.
"Brussel en Europese hoofdsteden hadden de hoop dat China zijn steun aan Rusland na de invasie van Oekraïne zou inperken", meent Janka Oertel van onderzoeksinstituut European Council on Foreign Relations. "Maar de hoop dat China hulp zou kunnen bieden bij het beëindigen van de oorlog is weggeëbd. Dat maakt de betrekkingen tussen de EU en China alleen maar ingewikkelder."
Frustratie is er in Brussel vooral over China's weigering om economische sancties tegen Rusland te steunen. Dat ondermijnt de kracht van EU-sancties tegen Moskou, is de gedachte in Brussel. "China wil de wereldeconomie, die toch al onder druk staat door de pandemie, niet in recessie duwen", is de uitleg van Wang.
De EU-kopstukken zullen China tijdens de top waarschuwen voor ernstige consequenties als Peking pogingen doet om sancties tegen Rusland te omzeilen of af te zwakken, of als er militaire steun zou komen. In theorie kunnen de EU en de VS dan ook sancties tegen China instellen, maar EU-lidstaten Frankrijk en Duitsland zien meer in overleg om China ervan te overtuigen Rusland niet te hulp te schieten.
Ook wijzen EU-diplomaten op de economische verhoudingen. China is heel afhankelijk van de export naar het Westen. De EU is goed voor 15 procent van de handel van de Chinezen, de export naar de VS voor 12 procent. De handel naar Rusland steekt daar met iets meer dan 2 procent schamel bij af. De hoop is dat China de handelsrelatie met Europa niet op het spel zet.
China spaarzaam bij Oekraïense noodhulp
Xi sprak kort na de invasie met Poetin, maar een telefoontje naar de Oekraïense president Zelensky bleef vooralsnog uit. Chinese noodhulp aan Oekraïne is minimaal. Tot nu toe werd er voor 15 miljoen renminbi aan noodgoederen verscheept, omgerekend 2,1 miljoen euro. "Gezien de omstandigheden is het best mogelijke resultaat van deze top dan ook dat de EU op zijn minst een toezegging krijgt om echte steun te verlenen bij het aanpakken van de humanitaire crisis in Oekraïne", meent Oertel.
EU-diplomaten zeggen geen al te hoge verwachtingen te hebben van de top, sommigen noemen het zelfs een 1 aprilgrap. Die scepsis heeft een reden: de verhoudingen tussen de Europese Unie en China waren al niet best. Afgelopen jaar plaatste de EU verschillende Chinese overheidsfunctionarissen op een sanctielijst vanwege mensenrechtenschendingen in Xinjiang. Peking sloeg terug, waarop een reeds beklonken investeringsdeal met China door het Europees Parlement alsnog in de ijskast werd gezet.
China als derde partij
"Als twee jongens vechten op straat, is er een betrouwbare partij nodig die ze uit elkaar kan halen. China kan die derde partij zijn", stelt Wang over de oorlog in Oekraïne. Wie de aanstichter van de vechtpartij is, lijkt Peking daarbij minder uit te maken. "Tot een maand of twee terug werd China gezien als de grootste strategische rivaal, nog vóór Rusland. Je kunt dus niet verwachten dat China zich nu opeens naast het Westen gaat positioneren", zegt Wang. "Maar China is bereid met de internationale gemeenschap samen te werken om tot een staakt-het-vuren te komen en de crisis een halt toe te roepen."
De vraag is hoe hard de Europese Unie zich wil opstellen om dat gedaan te krijgen. Want zijn lidstaten bereid om behalve Russische ook Chinese producten te boycotten? Dat lijkt voorlopig niet aan de orde. Onduidelijk is dus hoeveel druk de EU op China kan uitoefenen om zijn positie ten opzichte van Rusland te veranderen. Misschien is het hoogst haalbare vandaag dat de virtuele top er überhaupt is, en dat de Europese Unie zijn zorgen en waarschuwingen aan China kan overbrengen.
