Zelensky's speech zat vol nationale trauma's en verzoeken, maar ook hoop

"De schaduw van Rotterdam hangt boven vele Europese steden", zei de Oekraïense president Zelensky vandaag in zijn speech voor de Tweede Kamer. Een belangrijke zin, zegt Jaap de Jong, hoogleraar Journalistiek en Retoriek aan de Universiteit Leiden. Want die zin koppelt het Nederlandse leed van de Tweede Wereldoorlog aan het actuele oorlogsleed in Oekraïne.

Er zaten veel meer vergelijkingen tussen Nederland en Oekraïne in de toespraak die vandaag via een videoverbinding werd gegeven. Dat was essentieel om een empathische band te creëren en zo meer hulp of steun te kunnen krijgen, zeggen De Jong en David Criekemans, hoofddocent internationale politiek aan de Universiteit Antwerpen. Een aantal vergelijkingen tussen beide landen was volgens hen voorspelbaar, maar een paar verrasten ook. Ook de hoop die voor het eerst te horen was, viel hen op. Zo sprak Zelensky over de wederopbouw van zijn land, na de oorlog.

Gisteren spraken we beide deskundigen voor een vooruitblik op de toespraak, vandaag spreken we ze voor een analyse.

Allereerst de speech. Kijk 'm hier volledig terug:

De Jong verwachtte een mix van twee communicatiestijlen: vriendelijkheid om de welwillendheid van het Nederlandse publiek aan te wakkeren en een dwingende toon om druk uit te oefenen voor meer sancties. "En dat ging helemaal volgens de planning", zegt De Jong. "Zelensky ziet Nederland als een land dat goed kan helpen bij oplossingen", zegt Criekemans. "Daarom riep hij op tot hulp, maar focuste hij ook op gelijkwaardige nationale trauma's."

De positieve toon viel wel op, gaat hoogleraar De Jong verder. "Zelensky denkt daar heel bewust over na. De leiders die het volgens hem goed doen, spreekt hij aan met hun voornaam. Maar in de toespraak tot het Duitse parlement werd bijvoorbeeld bondskanselier Scholz alleen met zijn achternaam genoemd. Die 'Duitse bejegening' kreeg Nederland niet - hier overheerste de inspanning om common ground te creëren. Rutte werd als vriend in de strijd aangesproken."

Waarschijnlijk omdat de Oekraïense president inziet dat hij meer voor elkaar krijgt als hij Nederland "niet in de hoek drijft", zegt De Jong. "Zelensky heeft zijn hand in speeches al eerder overspeeld door boos te worden." Criekemans voegt daar nog iets anders aan toe: "Waarschijnlijk heeft hij een goede klik met Rutte en de Oekraïense ambassades hebben geholpen bij het schrijven van de toespraken."

Zelensky verwees naar meerdere gebeurtenissen in het Nederlandse verleden. De Jong: "Ik had van tevoren een lijstje opgesteld met punten waarvan ik dacht dat hij ze zou gaan noemen, en die tikte hij allemaal aan. Hij had het over het bombardement in Rotterdam van mei 1940, over honger en dorst in de Oekraïense steden, hij speelde de Tweede Wereldoorlog-kaart grondig."

Dit zei Zelensky over de Tweede Wereldoorlog:

Ook sprak hij over het neerhalen van vlucht MH17 in juli 2014 boven het oosten van Oekraïne. En verwees hij naar 1 april 1572, toen de watergeuzen in de Tachtigjarige Oorlog de Spanjaarden verdreven uit Den Briel.

Dat doet Zelensky om verbindingen te leggen, zegt Criekemans. "Hij probeert door die nationale trauma's te benoemen een lotsverbondenheid te suggereren. En met zo'n verbondenheid creëer je een positieve publieke opinie", legt de hoofddocent uit. "En door de oorlog in Oekraïne een Europese oorlog te noemen - zoals hij doet - zorg je ook voor meer betrokkenheid."

Het meest opvallend aan de vijftien minuten durende speech van de 44-jarige president was de soms - relatief - hoopvolle toon, zegt De Jong. "Op dit moment in de oorlog schetste hij al een toekomstperspectief." Hij had het over wederopbouw, over hoe Nederland kan helpen van Oekraïne weer een sterk landbouwland te maken, maar ook over hoe de steden weer herbouwd kunnen worden. "Hij zei letterlijk: Nederland, kies een stad die je wil herbouwen. Hij laat daarmee zien hoe overtuigd hij is van het feit dat er weer een toekomst voor Oekraïne komt, maar ook hoe belangrijk hij het vindt dat Nederland daarbij helpt."

Het toekomstperspectief in de toespraak is nieuw, en geeft hoop, zegt De Jong. "Zelensky heeft duidelijk gemaakt: deze oorlog duurt nu al 36 dagen, laat hem niet nog eens 36 dagen duren."

Oekraïense vluchtelingen in Nederland keken vandaag samen naar de toespraak die hun president hield in de Tweede Kamer:

Toch is dat volgens Criekemans ook weer onderdeel van een strategie. "Zelensky's toespraken zijn in de kern steeds hetzelfde. De grenzen van wat de speeches kunnen betekenen zijn mogelijk straks bereikt. De sancties kunnen nog iets strenger, er kan nog wat militaire hulp worden gestuurd, maar de facto kan het rendement voor Zelensky af gaan nemen." En dat kan een essentiële omslag zijn: "Als de West-Europese landen nog meer gaan voelen van de oorlog, door nog een grote economische klap bijvoorbeeld, dan zullen de landen misschien toch minder willen gaan helpen."

En daarom is die hoopvolle toon nodig, zegt hij. "Want zonder hoop raak je de mensen kwijt. En dat wil Zelensky niet, die wil Nederland aan zijn zijde van de oplossing."