Amerikaan terug na bijna jaar in de ruimte: is dat wel gezond?

• Shany Azoulay

De Amerikaanse astronaut Mark Vande Hei keert na 355 dagen terug naar de aarde en verbreekt daarmee het record van langste verblijf van een NASA-astronaut in de ruimte. Het oude record stond op naam van astronaut Scott Kelly, zijn verblijf was vijftien dagen korter. Is het wel gezond, zo'n lange periode in de ruimte?

Vande Hei komt vandaag in een Russisch Sojoez-ruimtevaartuig terug van het internationaal ruimtestation (ISS), samen met de Russische astronauten Pjotr Doebrov en Anton Sjkaplerov.

Vande Hei nam afscheid van de nieuwe gezagvoerder van het ISS:

Het was nog even spannend of hij wel terug kon keren. Dmitri Rogozin, directeur-generaal van het Russische ruimtevaartagentschap Roskosmos en een bondgenoot van de Russische president Vladimir Poetin, plaatste twee dagen na de Russische invasie in Oekraïne een video waarin hij dreigde de astronaut niet mee terug te nemen.

Ook dreigde hij het Russische deel van het ruimtestation los te koppelen als reactie op de sancties die het Westen aan Rusland heeft opgelegd.

Mark vande Hei is niet de langst in de ruimte verblijvende astronaut ooit. Vier Russische astronauten waren er nog langer:

Maar nu Vande Hei terug op aarde komt, wordt gediscussieerd over de mentale en fysieke gezondheid van astronauten die lang in de ruimte verblijven. Het is niet zonder risico, en zwaartekrachtonderzoeker Jack van Loon van de Vrije Universiteit noemt het zelfs onverantwoord. "Ik denk dat het onethisch is om mensen zo lang in gewichtloosheid te laten. Het is zeer ongezond om langdurig gewichtloos te zijn."

Hersenen veranderen

Van Loon doet al lange tijd onderzoek naar hoe het lichaam verandert bij een langdurig verblijf in de ruimte. Zo blijkt het immuunsysteem minder goed te gaan werken, gaat de huid achteruit en vermindert de botmassa. "Het lichaam zal zich aanpassen aan de nieuwe situatie. Daar is op zich niets mis mee, als je in de ruimte zou blijven."

Maar astronauten zetten na hun missie hun leven op aarde voort. En dan helpt het niet dat de hersenen veranderen, zoals uit recent onderzoek blijkt. Vooral cognitieve functies worden aangetast. Of dat permanent is, weet Van Loon nog niet.

Botvermindering is sowieso een probleem. Bij astronauten die langere tijd in de ruimte zijn geweest, zie je dat na een jaar nog steeds. In het ruimtestation trainen astronauten iedere dag anderhalf uur om deze effecten tegen te gaan, maar volgens Van Loon is dat niet genoeg.

Ook de Nederlandse astronautentrainer Mindy Howard gelooft dat de NASA-astronaut niet meer dezelfde persoon zal zijn als toen hij vertrok. Tijdens de trainingen die ze geeft over mentale gezondheid in de ruimte aan commerciële ruimtevaarders van bijvoorbeeld Virgin Galactic, ziet ze vaak dat het beeld dat ze van zichzelf en de aarde hebben verandert als ze de planeet van veraf hebben gezien. Laat staan als mensen zo lang weg zijn geweest.

"Doordat mensen de wereld in zo'n ander perspectief hebben gezien, willen ze hem daarna beter beschermen. Ze beseffen dan dat we maar één aardbol hebben en zien hoe kwetsbaar die is," vertelt Howard. Maar ook kleinere dingen als de liefde voor eten of familie veranderen. "Mensen halen veel meer plezier uit het eten van bijvoorbeeld een hamburger of tijd met hun geliefde doorbrengen."

Isolatie

Er zit volgens Howard een enorme mentale uitdaging in een lang verblijf in een ruimtestation, waar slechts enkele andere astronauten zijn. "Mensen kunnen erg veranderen als ze zo'n lange tijd op zichzelf zijn. Ze kunnen bijvoorbeeld minder productief worden en heimwee krijgen. "

Om astronauten zo goed mogelijk voor te bereiden op de isolatie worden ze tijdens hun training vaak in isolatie geplaatst. Zo doet de Europese ruimtevaartorganisatie ESA onderzoeken op Antarctica, waar ze mensen voor een jaar achterlaten. "Op deze manier kunnen ze zien hoe toekomstige astronauten reageren op verveling of hoe ze omgaan met de andere slaappatronen", aldus de psycholoog.

In de toekomst ziet Howard nog veel uitdagingen op het gebied van mentale training voor astronauten, helemaal met het oog op de mogelijke ruimtevaartmissies naar Mars. "Dan bevind je je in het donker en zie je alleen maar sterren, dat is helemaal isolerend." Ze hoopt dat er tegen die tijd meer aandacht is voor de mentale gezondheid van ruimtevaarders. "Op dat gebied doen we nu nog niet genoeg en valt veel winst te halen."