Van Rij: fraudelijst Belastingdienst moreel verwerpelijk, maar van racisme was geen sprake

In twee nieuwe onafhankelijke onderzoeken wordt een hard oordeel geveld over het optreden van de Belastingdienst om mensen met een bepaalde nationaliteit en 'daderprofiel' op een fraudelijst te plaatsen. Staatssecretaris Van Rij noemt deze aanpak onacceptabel en moreel verwerpelijk.

De staatssecretaris van Fiscaliteit en Belastingdienst reageert op de laatste twee onderzoeken van PwC over de Fraude Signalering Voorziening (FSV). het fraudesysteem van de Belastingdienst.

Uit de rapporten blijkt dat ambtenaren stelselmatig bepaalde mensen eruit pikten voor een extra scherpe controle op fraude. De gevolgen konden groot zijn: ze kregen geen schuldsanering of studiefinanciering of kwamen in de financiële problemen.

Moskee

Er zijn handleidingen gevonden waaruit blijkt dat inschattingen van frauderisico's waren gebaseerd op persoonskenmerken, nationaliteit en leeftijd. Ook is er gekeken naar "giften aan moskee". En familie van betrokkenen kon hetzelfde overkomen.

Er was een 'daderprofiel' gemaakt: "iemand met onder meer een laag inkomen, een modaal loon, doorgaans jong (...) en vaak van buitenlandse afkomst" werd extra in de gaten gehouden.

Van Rij vindt de hele gang van zaken ernstig en noemt de beschrijvingen in de handleidingen "discriminatoir". "Je mag niet oordelen op basis van persoonlijke kenmerken." Maar van racisme is volgens hem geen sprake. "Dan gaat het om het stelselmatig en bewust vernederen van een bevolkingsgroep en dat gebeurt hier niet."

Ontbreken

Uit de recente onderzoeken blijkt ook dat de werkwijze van de Belastingdienst nauwelijks is gedocumenteerd. Doordat belangrijke documenten ontbreken, konden de onderzoekers geen goede reconstructie maken van de handelwijze bij de Belastingdienst.

"PwC kan feitelijk niet vaststellen of het dadersprofiel en de beslisregels op de beschreven wijze zijn toegepast en ook niet mee achterhalen waarom mensen door de analyse aan de poort in aanmerking kwamen voor intensief toezicht", schrijft Van Rij aan de Tweede Kamer. Dat betekent dat niet duidelijk is of de selectie ook daadwerkelijk heeft plaatsgevonden.

Het was al langer bekend dat de Belastingdienst via dat omstreden fraudesysteem zwarte lijsten opstelde, maar het totaalbeeld van de aanpak van de Belastingdienst kon niet gegeven worden.

Op de zwarte lijsten stonden 270.000 mensen, onder wie minderjarigen. De Autoriteit Persoonsgegevens oordeelde in oktober 2021 in een vernietigend rapport dat persoonsgegevens nooit op deze wijze verwerkt hadden mogen worden.

Het bestaan van de zwarte lijsten kwam twee jaar geleden aan het licht door onderzoek van RTL Nieuws en Trouw. Het Fraude Signalering Voorziening (FSV) werd gebruikt van 2012 tot maart 2020.

Het systeem werd stopgezet toen uit onderzoek bleek dat de privacy van mensen erdoor werd geschonden. Persoonsgegevens werden te lang bewaard en te veel medewerkers van de Belastingdienst hadden toegang tot het systeem.

Van Rij gaat nu kijken of en op welke wijze de betrokkenen een schadevergoeding krijgen. Hij wil niet zeggen of hij vindt dat sommige ambtenaren van de Belastingdienst ook vervolgd moeten worden.