De NAVO is "hersendood", zei de Franse president Emmanuel Macron een paar jaar geleden. De Amerikaanse oud-president Donald Trump dreigde zijn land zelfs terug te trekken uit het militaire bondgenootschap. Amerika heeft niks aan de NAVO, vond hij.
Maar de oorlog in Oekraïne maakt het belang van de NAVO weer overduidelijk. Vandaag komen de leiders van de NAVO-lidstaten samen op een top in Brussel om te kijken wat ze méér kunnen doen dan troepen sturen naar landen in Oost-Europa. Is er een kans dat ze toch nog besluiten om militair in te grijpen in Oekraïne?
Rode lijn
Oud-topdiplomaat Henne Schuwer, die werkte voor toenmalig secretaris-generaal van de NAVO Jaap de Hoop Scheffer, is duidelijk: "Dat kan."
Toch zegt de NAVO tegen de rest van de wereld: we gaan Oekraïne niet in en we zullen Oekraïne nooit in gaan. Schuwer snapt die boodschap wel. "Er zijn bepaalde landen in de NAVO die nooit zullen willen ingrijpen. Die hadden die verzekering nodig, wil je de NAVO bij elkaar houden."
Militair ingrijpen zou de kans op een grotere oorlog of zelfs een kernoorlog tussen het Westen en Rusland te groot maken, vinden die landen. Desondanks kan er een punt komen dat de NAVO het tóch nodig vindt om militairen Oekraïne in sturen, zegt Schuwer.
Ook chemische wapens zijn nog geen automatische trigger naar een volledig conflict.
Wat zou dat punt kunnen zijn? Chemische en biologische wapens worden vaak genoemd als rode lijn. Schuwer: "Stel dat er een aanval met chemische wapens komt met tienduizenden doden. Wat is dan de reactie van de Europese bevolking? Ik weet dat niet."
"Zo'n inzet van chemische wapens kan niet onbestraft blijven", zegt David van Weel. Hij is als assistent-secretaris generaal de rechterhand van NAVO-chef Jens Stoltenberg.
Stoltenberg zelf waarschuwde Rusland woensdagavond voor "verstrekkende consequenties" als het land naar dit soort wapens grijpt. Toch, zegt Van Weel, zou die stap "nog geen automatische trigger zijn naar een volledig conflict van de NAVO met Rusland".
Het instellen van een no-flyzone kan een stap zijn vóór het sturen van grondtroepen. Het zou inhouden dat NAVO-legereenheden Russische vliegtuigen die het Oekraïense luchtruim betreden uit de lucht schiet. Zo kunnen bomaanvallen worden voorkomen en kan het Oekraïense leger veiliger Russische grondtroepen vanuit de lucht bestrijden.
Maar ook die optie heeft de NAVO al afgewezen. Onverstandig, vindt generaal buiten dienst Ben Hodges. Hij was tot vijf jaar geleden opperbevelhebber van alle Amerikaanse troepen in Europa. "Waarom zou je de vijand zeggen dat je geen no-flyzone wilt instellen? Zelfs als je het nooit van plan bent, moet je de optie op tafel houden."
'Een no-flyzone is hoog spel'
Eerder pleitte voormalig opperbevelhebber van de NAVO Philip Breedlove voor een iets mildere variant: een humanitaire no-flyzone. "We schieten niet op jou, tenzij je schiet op de mensen die we beschermen."
Maar NAVO-topman Van Weel heeft ook daar grote bedenkingen bij. "Een no-flyzone betekent gewoon offensief optreden in Oekraïne. Met vliegtuigen en raketten Russisch luchtafweer en Russische vliegtuig uitschakelen. Dat is hoog spel, en daar zijn we hier heel voorzichtig mee."
Té voorzichtig, vindt Hodges. "De wens om escalatie te voorkomen heeft de wens om te winnen overgenomen. Ik wil niet dat we straks denken: we hadden iets moeten doen toen we zagen dat er scholen, ziekenhuizen en een theater met mensen in de kelder werden opgeblazen."
