Bombardementen op woonwijken. Kinderlichaampjes haastig begraven in een greppel. Clustermunitie ingezet tegen burgers. Al drie weken zien we de verschikkingen van de oorlog, met elke dag nieuwe slachtoffers.
De Europese Unie en de Verenigde Staten leveren Oekraïne wapens en humanitaire steun. Maar militair ingrijpen doen ze niet. De reden daarvoor, zeggen experts tegen Nieuwsuur: de dreiging van Russische kernwapens.
"Je kunt natuurlijk heel stoer je shirt opentrekken en zeggen: je komt er niet langs", zegt militair historicus Christ Klep. "Maar als straks de kernwapens vallen zijn de gevolgen veel erger dan wat we eigenlijk probeerden te voorkomen."
Dreigen met de ondergang van de wereld
De VS verwacht dat Poetin gaat dreigen met het gebruik van kernwapens als de Oekraïners weerstand blijven bieden, bleek vandaag uit een rapport van de inlichtingendienst van het Amerikaanse ministerie van Defensie. Eerder dreigde Poetin al met gevolgen 'groter dan je ooit in de geschiedenis hebt gezien' als het Westen zich in de strijd zou mengen.
"Dreigen met de ondergang van de wereld is het amorele wapen dat Poetin heeft", zegt Klep. "Je staat tegenover een man die de ethiek heeft van een negentiende-eeuwse tsaar."
Joegoslavië
De Amerikaanse president Biden verklaarde al voor de inval dat hij terughoudend zou zijn met militair ingrijpen als Rusland Oekraïne zou binnenvallen. "Als Amerikanen en Russen op elkaar gaan schieten, heb je een wereldoorlog", zei hij in een speech.
Oud-minister van defensie Joris Voorhoeve noemt het begrijpelijk dat NAVO-landen zich niet in de strijd mengen, maar spreekt tegelijkertijd van "een heel moeilijke ethische afweging". Voorhoeve: "Mag je het hoge principe van vrijheid, democratie en rechtsorde waar de Oekraïners aan bouwden opofferen om groter leed te voorkomen?"
Voorhoeve was minister van Defensie ten tijde van de oorlog in voormalig Joegoslavië, midden jaren negentig. Destijds weigerden Westerse landen militair in te grijpen. Pas na de moord op duizenden moslimmannen in Srebrenica en een bloedige aanslag op een markt in Sarajevo bombardeerden NAVO-toestellen toch Servische stellingen.
"Ook toen was het dilemma: zijn we echt wel bereid onze jonge mannen een oorlog in te sturen die niet van hen is?", zegt Voorhoeve. "Maar dat is heel wat anders dan de situatie nu, waarin een supermogendheid met kernwapens een buurstaat onder de voeten loopt."
Je kunt niet accepteren dat er voortdurend mensenrechten worden geschonden waar we bij staan en niets doen. Maar die afweging moet je heel zorgvuldig maken.
Oekraïne is geen NAVO-land, dus het Westen is niet verplicht om in te grijpen. Maar de oorlog in Joegoslavië en de genocide in Rwanda (1994) leidden er in 2005 toe dat de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties een verklaring aannam. Daarin staat dat de internationale gemeenschap een verantwoordelijkheid heeft om mensen te beschermen tegen genocide, oorlogsmisdaden, etnische zuivering en misdaden tegen de mensheid.
"We zitten nu in een situatie waarin we het blijkbaar heel ingewikkeld vinden om dat principe toe te passen", zegt filosoof Desiree Verweij, die gespecialiseerd is in militaire ethiek. "Je kunt niet accepteren dat er voortdurend mensenrechten worden geschonden waar we bij staan en niets doen. Maar die afweging moet je heel zorgvuldig maken. Want als je een Derde Wereldoorlog ontketent heb je natuurlijk een heel groot probleem."
Niet laten leiden door wraakgevoelens
Wat als Poetin het niet houdt bij dreigen, maar daadwerkelijk een kernwapen inzet? In elk geval moet het Westen er dan niet automatisch voor kiezen zelf terug te slaan met een kernwapen, zegt oud-minister van defensie Joris Voorhoeve. "Je zult niet moeten laten leiden door wraakgevoelens, maar door de vraag: hoe maken we een eind aan deze waanzin? Je moet goed afwegen wat je met de inzet van een kernwapen bereikt."
Historicus Christ Klep denkt dat de inzet van een kernwapen door de Russen zal leiden tot militair ingrijpen door de NAVO. Maar hij sluit niet uit dat er ook zonder Russische kernwapens triggers kunnen zijn voor militair ingrijpen door het Westen.
"Als er over een aantal weken beelden binnenkomen van kampen waar Oekraïners zijn samengedreven, van downtown Kiev dat volkomen met de grond gelijkgemaakt is, als de eerste berichten over genocide of chemische en biologische wapens binnenkomen, dan vraag ik me af of we de rode lijn van de ethiek niet hebben opgeschoven naar een vorm van militair ingrijpen."