'Kwetsbare ouderen lopen groter risico in ziekenhuis te overlijden'
In de Nederlandse ziekenhuizen zijn in een jaar tijd naar schatting 1018 mensen overleden omdat er een verkeerde inschatting is gemaakt tijdens hun behandeling. Het gaat om sterfgevallen die waarschijnlijk vermeden hadden kunnen worden, blijkt uit de zogenoemde Monitor Zorggerelateerde Schade van het NIVEL en het Amsterdam Public Health onderzoekinstituut.
Het aantal sterfgevallen is nauwelijks gedaald in vergelijking met vorige Monitor, waarin 1035 sterfgevallen werden genoteerd. Dit onderzoek is omvangrijk en wordt elke vier jaar uitgevoerd om in kaart te brengen hoe het is gesteld met de patiëntveiligheid in de ziekenhuizen.
Dat het aantal "potentieel vermijdbare sterfgevallen" (zoals dat officieel heet) nauwelijks is gedaald past in een trend die al tien jaar gaande is. Bij de tweede meting van de Monitor in 2008, werden nog 1960 potentieel vermijdbare doden geteld. Ten opzichte van die tweede meting was het aantal sterfgevallen bij de derde meting (over de periode april 2011 tot en met maart 2012) sterk gedaald, naar 968.
Dit was mede te danken aan de invoering van het zogeheten veiligheidsmanagementsysteem (VMS). Daardoor worden signalen van complicaties bij patiënten sneller opgepikt.
Maar in de daaropvolgende meting in 2015-2016 was het aantal juist weer iets gestegen naar 1035. Bij de laatste meting, waarbij het jaar 2019 als ijkpunt is genomen, blijft het aantal potentieel vermijdbare doden opnieuw nagenoeg gelijk. Vier jaar geleden reageerden ziekenhuizen en politiek eensgezind: het aantal potentieel vermijdbare doden moet omlaag.
Meerdere ziekten
Maar dat lijkt niet gelukt. Lijkt, want volgens Cordula Wagner, directeur van NIVEL, is er een belangrijke nuance. "Sinds het vorige onderzoek is het type patiënt dat in de ziekenhuizen komt de afgelopen jaren complexer geworden. Zeker door de toenemende groep kwetsbare ouderen."
Want als iets duidelijk wordt in het rapport is het wel dat veel kwetsbare ouderen een groter risico lopen om bij ziekenhuisbehandelingen complicaties op te lopen. Mede dankzij de medische ontwikkelingen kunnen mensen ouder worden terwijl ze een ziekte hebben.
Maar als ze ouder worden kunnen ze meerdere ziekten krijgen. Dus bijvoorbeeld hartritmestoornissen, hoge bloeddruk, chronische longproblemen en suikerziekte tegelijkertijd. Zo'n combinatie maakt een behandeling ingewikkeld. Want een medicijn dat de ene aandoening kan verlichten, kan leiden tot een verslechtering bij een andere aandoening.
Als verpleegkundigen te veel patiënten tegelijkertijd moeten monitoren blijft de kans bestaan dat signalen worden gemist.
Door de vergrijzing zullen kwetsbare ouderen met een complex ziektebeeld de meest voorkomende patiënt in ziekenhuizen worden.
"Je kunt stellen dat mede dankzij het veiligheidsmanagementsysteem het 'laaghangende fruit' is geplukt, waardoor eerder een flinke reductie in vermijdbare sterfgevallen is gelukt" aldus Wagner. "Maar met deze demografische ontwikkeling moeten we extra stappen nemen om de veiligheid van patiënten zo goed mogelijk te bevorderen."
Een van de aanbevelingen die het NIVEL doet is om de 'signaleringsfunctie' van verpleegkundigen te versterken. Zij zijn tenslotte de ogen en oren van de artsen. Door extra training moeten zij eerder symptomen van infectie, sepsis, bloedingscomplicaties en longontstekingen na verslikking kunnen herkennen.
Extra opleiding
Esther Cornegé is als klinisch geriater van het Jeroen Bosch Ziekenhuis in Den Bosch gespecialiseerd in de behandeling van ouderen en voorzitter van beroepsvereniging de NVKG. Zij is het ermee eens dat extra training om ziektebeelden van ouderen beter te kunnen doorgronden noodzakelijk is.
"Ouderen hebben vaak andere symptomen dan we gewend zijn. Zij hebben vaker een lagere lichaamstemperatuur en zullen bij een infectie, zoals een longontsteking, niet altijd koorts hebben zoals we gewend zijn, maar een ondertemperatuur of verwardheid. Als je dat niet weet kun je te lang de signalen missen dat een infectie gaande is."
Volgens Cornegé zouden niet alleen verpleegkundigen maar ook artsen extra opleiding moeten krijgen. "Sinds kort zit standaard in de opleiding tot basisarts het onderdeel geriatrie. Maar bij de vervolgopleidingen tot bijvoorbeeld chirurg of longarts is dat nog niet het geval. Dat hebben ze nu wel opgenomen in hun opleidingsplan. Dat is belangrijk, want juist zij hebben veel met ouderen te maken."
Teamoverleg
Een andere belangrijke aanbeveling van NIVEL is dat ziekenhuizen het mogelijk maken dat er meer tijd en ruimte komt voor teamoverleg van zorgverleners. Omdat ouderen meerdere aandoeningen hebben, zullen meerdere medisch specialisten betrokken zijn. Omdat de behandeling van aandoening A aandoening B juist kan verergeren en andersom, zou een strakke afstemming tussen specialisten onnodige complicaties kunnen voorkomen.
Daarnaast wijst Cornegé erop dat het verbeteren van de patiëntveiligheid ook voor een belangrijk deel afhangt van de personele bezetting. Er is al jaren een groot tekort aan verpleegkundigen. "Heel fijn als verpleegkundigen straks nog beter kunnen signaleren. Alleen, als ze te veel patiënten tegelijkertijd moeten monitoren blijft de kans bestaan dat signalen worden gemist."
