Nieuwe 'coronakapitein' Ernst Kuipers kan niet meer alleen zijn eigen koers varen

Ernst Kuipers (62) is een van de vier nieuwe bewindspersonen zonder enige politieke ervaring. Dat wil zeggen: als politicus. In de bijna twee jaar die de coronapandemie nu duurt is Kuipers wel degelijk gepokt en gemazeld als het om het politieke spel gaat. Als een van de belangrijkste zorgvertegenwoordigers wist hij met regelmaat gedaan te krijgen van het kabinet wat hij wilde.

Die vaardigheid komt hem, naast zijn decennialange ervaring in de zorg, zeker van pas als minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport namens D66. Maar Kuipers zal er waarschijnlijk ook achter komen dat de wal comfortabeler is dan de stuurhut.

Bij zijn aantreden zei hij te willen werken aan een langetermijnstrategie voor corona. Daarnaast wil hij inzetten op het behoud van de toegankelijkheid van de zorg. "Die stond ook voor corona al onder druk", zei hij erbij.

Kuipers zit namens D66 in het kabinet, maar is pas sinds hij gevraagd werd lid. Hij had toen al wel veel input geleverd voor de zorgparagraaf in het D66-verkiezingsprogramma.

Als voorzitter van de raad van bestuur van het Erasmus MC en voorzitter van het Landelijk Netwerk Acute Zorg, coördineerde hij de spreiding van coronapatiënten over Nederlandse ziekenhuizen. Daarmee was hij, samen met voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care en Erasmus MC-collega Diederik Gommers, de aangewezen persoon om uit te leggen hoe het ervoor stond in de zorg.

Dat deed hij veelvuldig. Sinds de coronacrisis moest je hard je best doen om tijdens een avondje zappen Ernst Kuipers te vermijden. Zat hij niet bij Op1, dan was het wel Jinek of Beau, of anders Nieuwsuur. En op een Kuipersloze tv-dag trof je Diederik Gommers in die programma's, als ze niet tegelijk op verschillende zenders te zien waren.

Een-tweetje

Hun mediaoptredens waren niet alleen voor het publiek bedoeld, maar soms ook een politieke move, zoals eind 2020 bij Nieuwsuur. De vaccinatiecampagne stond op punt van beginnen. Essentiële zorgverleners stonden toen op plaats vijf in de prikvolgorde die minister Hugo de Jonge had bepaald.

Onacceptabel, klonk het in een-tweetje van Gommers en Kuipers. De ziekenhuizen konden hun medewerkers zelf wel inenten. De Jonge noemde de volgorde wijzigen eerder nog onmogelijk, maar ging nog geen paar dagen later overstag. Opzet geslaagd.

Met dit optreden zetten Gommers en Kuipers het kabinet onder druk om de vaccinatievolgorde aan te passen:

Kuipers toonde zich vaker kritisch over het beleid. In een reconstructie van Nieuwsuur over anderhalf jaar coronabeleid zei hij dat Nederland niet had moeten sturen op ziekenhuisopnames, maar op het aantal besmettingen, en in had moeten zetten op veel meer testcapaciteit: "Dan had je veel minder belasting gehad."

In april 2021 concludeerde Kuipers bovendien dat de omstreden en ingrijpende avondklok geen verschil had gemaakt in het aantal ziekenhuisopnames. Een hard gelag, want deden 'we' het niet voor de zorg, al die maatregelen?

Bevolkingsonderzoek darmkanker

Andere experts reageerden kritisch. Zoals veldepidemioloog Amrish Baidjoe, die zei dat het heel ingewikkeld was het effect te meten van een maatregel die tegelijk met andere maatregelen werd genomen. Alleen een grafiekje van de ziekenhuisbezetting voor en na de avondklok is daarvoor niet voldoende. Volgens Baidjoe moest Kuipers zich sowieso vaker onthouden van voorspellingen, die hij "wisselvalliger dan het weerbericht" noemde.

Op Twitter reageerde Kuipers' woordvoerder Mariël Croon door op zijn lijst met wetenschappelijke publicaties te wijzen. Die is indrukwekkend, maar niet epidemiologisch van aard. Als wetenschapper en arts verdiende Kuipers zijn sporen met de specialisatie maag-, darm-, en leveraandoeningen (mdl).

Hij promoveerde op onderzoek naar het ontstaan van darmkanker en was later hoogleraar gastro-enterologie en afdelingshoofd mdl en interne geneeskunde in het Erasmus MC. Onder meer door toedoen van Kuipers werd in Nederland het nationale bevolkingsonderzoek naar darmkanker gestart. Later werd hij bestuurder.

Het is een cv om u tegen te zeggen. Collega's noemen hem in het AD en Trouw bovendien nuchter, betrokken, betrouwbaar en strategisch onderlegd. Maar een ministerspost is toch anders dan die van ziekenhuisbestuurder. In Den Haag moet Kuipers niet alleen besmettingsgolven bedwingen, hij kan ook te maken krijgen met een woeste zee door politieke stormen.

Hij moet naar buiten toe beleid verdedigen dat in de ministerraad tot stand is gekomen op basis van compromissen, waarbij veel meer belangen spelen dan alleen die van de zorg. Daarbij zal hij moeten verteren dat er geen ruimte is om te zeggen dat hij persoonlijk liever een andere beslissing had genomen, zoals het sturen op besmettingen in plaats van op ziekenhuisopnames.

Intensivist Peter van der Voort van het UMCG in Groningen, ook senator voor D66, vroeg zich in talkshow Beau af hoe Kuipers zich in de ministerraad laat gelden: "Als je de minister vervangt door zijn meest intieme adviseur in de coronacrisis, dan is het niet te verwachten dat het beleid verandert."