Zuid-Afrika werkt aan eigen mRNA-vaccin voor lage-inkomenslanden

• Elles van Gelder

  correspondent Afrika

Op een industrieterrein in een buitenwijk van Kaapstad zijn ze druk aan het bouwen. Het biotechnologiebedrijf Afrigen is aan het uitbreiden. Een jonge wetenschapper toont de nieuwe ruimtes waar het moet gaan gebeuren: het maken van het eerste mRNA-coronavaccin op Afrikaanse bodem.

Het is onderdeel van een nieuw project, onder meer gesteund door de Wereldgezondheidsorganisatie, om lage-inkomenslanden in de toekomst minder afhankelijk te maken van het westen als het gaat om de toegang tot coronavaccins.

Vaccinatieprogramma's in midden- en lage inkomenslanden kenden deze coronapandemie een trage start, mede omdat veel rijke landen gingen hamsteren. Op het Afrikaanse continent is gemiddeld slechts 7,5 procent van de mensen volledig gevaccineerd. Ter vergelijking: in de Europese Unie ligt dit percentage op 68 procent.

En hoewel sommige landen momenteel wel voorraden hebben, zijn er uiteindelijk nog veel donaties nodig.

Experimenteren

In de laboratoria van dit bedrijf wordt tot nu toe vooral gewerkt aan vitaminen en cannabisolie. "Dit is een mooie nieuwe uitdaging," zegt directrice en professor Petro Terblanche. Ze gaan proberen een vaccin te maken dat lijkt op dat van Moderna, vertelt ze.

Ze kiest haar woorden voorzichtig. Een kopie van Moderna kunnen ze niet maken, want ze hebben de precieze formule niet. Lange tijd wordt er al druk uitgevoerd op farmaceuten om die juist wel te delen zodat de vaccinproductie kan worden uitgebreid en de hele wereld er makkelijker toegang tot heeft. Onder meer de Verenigde Staten en Zuid-Afrika pleiten al een tijd voor het tijdelijk opheffen van patenten, maar vinden een dichte deur.

Toch zijn ze hier vol vertrouwen dat ze het gaan uitvogelen. "Een deel van de informatie is openbaar," vertelt Terblanche. "De genetische code hebben we, maar we moeten ook gaan experimenteren." Dat doen ze niet alleen maar onder meer ook met de hulp van Zuid-Afrikaans universiteiten. De grootste uitdaging: 'lipid nano particles', het vetblaasje, waarin het mRNA verpakt zit om het te beschermen in het lichaam.

Het liefst willen ze het vaccin ook aanpassen: het moet goedkoper worden en hoeft straks hopelijk niet meer bewaard te worden onder lage temperaturen, iets wat in veel lage-inkomenslanden logistieke problemen oplevert.

In het laboratorium zijn vooral veel jonge wetenschappers aan het werk. "Mijn hoofd tolt dat ik hier op zo'n jonge leeftijd aan bij mag dragen," zegt de 22-jarige biotechnicus Emile Hendricks. Hij is de eerste van zijn familie die de middelbare school afmaakte en had nooit verwacht zo vroeg in zijn carrière betrokken te zijn bij zo'n project. "Het is niet de vraag 'zullen we dit doen' we moeten dit wel doen," zegt hij en dreunt de cijfers op die laten zien hoe oneerlijk de vaccins over de wereld zijn verdeeld.

Hij is trots op wat Zuid-Afrika tot nu toe wetenschappelijk heeft bereikt gedurende deze pandemie. "Wij weten hoe goed onze wetenschappers hier zijn," vervolgt hij. "De rest van de wereld weet dat nu pas, maar wij al lang."

Hendricks doelt daarmee op de ontdekking van de nieuwe variant omikron, die voor het eerst werd opgepikt door wetenschappers in Zuid-Afrika. "We hebben hier veel kennis en kunde," zegt ook Terblanche. "We doen al lang veel onderzoek naar andere infectieziekten, zoals HIV en TB."

Recept delen

Als Afrigen het volledige recept kraakt, gaan ze het de formule, de processen en de technieken delen met lage- en middeninkomenslanden, zodat het op commerciële schaal gemaakt kan worden op verschillende plekken in de wereld.

Dat zal niet snel gebeuren. Ze denken een jaar nodig te hebben voordat ze een eigen coronavaccin hebben. Daarna volgen nog jaren van klinische testen

"We hopen eigenlijk dat de coronapandemie dan over is," zegt Terblanche. "Maar zelfs dan is dit geen tijdverspilling. Dit gaat over het opbouwen van de middelen en kunde om klaar te zijn voor een volgende pandemie. Bovendien kunnen we de technologie hopelijk inzetten voor andere vaccins voor infectieziektes zoals malaria. Dit is het moment om de toekomst te veranderen."