Proces begonnen tegen nazi-secretaresse (96), verdachte zwijgt
In de Noord-Duitse plaats Itzehoe is het proces begonnen tegen een vrouw van 96 die in de Tweede Wereldoorlog werkte als secretaresse in concentratiekamp Stutthof. De zaak ging vandaag alsnog van start, nadat die vorige maand was opgeschort omdat de hoogbejaarde vrouw was gevlucht.
Irmgard Furchner is aangeklaagd voor medeplichtigheid aan de moord op meer dan 11.000 mensen in het kamp, bij Gdansk, in het huidige Polen. Als secretaresse van de commandant kwamen onder meer bevelen voor executies op haar bureau voorbij. Zo hielp ze bij het "systematische doden van gevangenen", zegt het Openbaar Ministerie. De rechter buigt zich nu over de vraag of zij daardoor medeschuldig is aan de misdaden.
De vrouw zat bij de eerste zitting in een rolstoel en droeg gezichtsbedekking. Ze heeft eerder gezegd niet te hebben geweten dat er massamoorden plaatsvonden. Ze wilde voor de rechter geen verklaring afleggen of vragen beantwoorden.
Omdat Furchner destijds jonger was dan 21, wordt de zaak behandeld door de jeugdrechter. Die moet ook beslissen of ze nog fit genoeg is om het proces door te maken. Haar recente vluchtpoging bewijst dat ze dat is, zeggen de aanklagers.
Met het verstrijken van de jaren zijn de mensen die in de concentratiekampen hebben gewerkt steeds ouder geworden; de meesten zijn al overleden. Dat het zo lang heeft geduurd voordat sommige verdachten voor de rechter moeten komen, heeft meerdere redenen.
Een belangrijke reden is vooral een juridische. Aanvankelijk werden alleen mensen die zelf direct bij de moorden betrokken waren vervolgd. In de jaren 60 deed het Duitse Hooggerechtshof een belangrijke uitspraak over het vervolgen van indirect betrokken personeel van vernietigingskamp Auschwitz.
Daaruit volgde dat naast directe moord ook hulp bij het moorden bestraft kon worden, maar alleen als bewezen kon worden wie bij welke specifieke afzonderlijke moorden geholpen had. Aangezien mensen in grote aantallen vermoord werden, was dat zo moeilijk te bewijzen, dat daar weinig veroordelingen uit voortgekomen zijn.
Keerpunt zaak-Demjanjuk
Een belangrijk keerpunt was de veroordeling van John Demjanjuk in 2011. De rechtbank in München oordeelde toen dat alleen al het feit dat hij als bewaker van vernietigingskamp Sobibor aanwezig was geweest en ook wist van de moorden, voldoende was om hem te veroordelen.
Het Duitse Constitutionele Hof stelde vervolgens in 2016 dat ook de 'kleinere radertjes' onmisbaar waren in de machine die ervoor zorgde dat de nazi's zo massaal en efficiënt konden moorden. Volgens dat vonnis was het niet nodig daarvoor de moorden in specifieke daden op te splitsen.
Dat oordeel zal ook een belangrijke rol spelen in het proces tegen de 96-jarige Furchner. Het betekent een kanteling in hoe ze door justitie gezien kan worden. De Duitse zender NDR beschrijft hoe de vrouw zelf in het verleden al meerdere keren als getuige heeft gediend in zaken tegen onder andere de kampcommandant. Nu is ze dus zelf verdachte.
Nieuw bewijs
Los van de juridische redenen voor de late vervolging van betrokkenen, speelt mee dat er nog altijd nieuwe bewijsstukken opduiken. Die kunnen nog steeds worden gebruikt voor nieuwe vervolgingen, omdat moord en medeplichtigheid in Duitsland niet verjaren.
Aanklagers in Duitsland blijven daarom ook doorzoeken naar mensen die vervolgd kunnen worden. Ze wijzen op het belang voor nabestaanden en voor het bewaken van de rechtsorde.
