Mogelijk laatste berechting oud-nazi, maar de zoektocht gaat door
Vandaag wordt de uitspraak verwacht in de rechtszaak tegen de 93-jarige voormalig kampbewaarder Bruno Dey. Hij staat terecht voor medeplichtigheid aan de moord op 5230 mensen in concentratiekamp Stutthof, vlakbij de Poolse stad Gdansk.
Het zou weleens het laatste nazi-proces kunnen zijn, want inmiddels zijn de nog levende daders tegen de 100. Toch houdt ook na vandaag de speurtocht naar nazi-oorlogsmisdadigers niet op.
"We hebben op dit moment nog veertien zaken in voorbereiding",zegt Thomas Will. "Voornamelijk tegen SS'ers die werkten in concentratiekampen, net als Bruno Dey." Will is openbaar aanklager in Ludwigsburg en leidt de 'Zentrale Stelle zur Aufklärung nationalsozialistischer Verbrechen'. In de volksmond worden ze de nazi-jagers van Ludwigsburg genoemd.
Al meer dan zestig jaar wordt er daarvandaan onderzoek gedaan naar mogelijke verdachten. De instantie werd in 1958 opgericht om nazi's te pakken die in de eerste ronde rechtszaken de dans waren ontsprongen. Bijna 20.000 procedures zijn er met hulp van rechercheurs en juristen uit Ludwigsburg gestart. Duizenden ervan leidden tot een rechtszaak.
Honderdduizenden bewijsstukken
Het archief in Ludwigsburg is indrukwekkend. Honderdduizenden bewijsstukken liggen hier opgeslagen. Het kan van alles zijn: "Verhoren, de kaart waarop ze voor hun munitie hebben getekend, of waarop staat dat ze een uniform hebben gekregen."
Er komen ook nog nieuwe stukken bij. Will beschrijft vol enthousiasme hoe ze onlangs nog op honderden nieuwe namen stuitten in een militair archief in Moskou. "We gaan dan één voor één kijken of er iemand bij zit, die nog leeft en die iets aan te rekenen valt."
De rechtszaken tegen oud-SS'ers zijn van grote waarde, vindt ook Abraham Koryski (93). Hij was getuige in het proces tegen Bruno Dey. Wij spraken hem in Israël:
Niet iedereen is even blij met het werk van de instantie uit Ludwigsburg. Terugkerend punt van kritiek: waarom worden kampbewakers als Bruno Dey nu pas vervolgd, 75 jaar na de oorlog? D. heeft zijn hele leven onbezorgd kunnen leven in Duitsland. In de eerste zitting nam hij het woord en zei hij "dat het proces zijn levensavond heeft verwoest".
Het is een moeilijke vraag, zegt Will. "Ik kan me niet verdedigen voor iets dat gebeurde toen ik vier was". Hij legt uit dat er in de jaren zestig enkele SS'ers vrijgesproken werden, omdat niet aan te tonen was dat ze zelf mensen hadden vermoord of daartoe opdracht hadden gegeven. "Daardoor ontstond het gevoel dat het 'abgearbeitet' was, dat het geen zin had om SS'ers in deze functies te vervolgen."
Wrang
Een keerpunt was de veroordeling van Sobibor-kampbewaarder John Demjanjuk in 2011. Ook bij hem was niet bewezen dat hij eigenhandig mensen had vermoord, maar de rechter achtte hem toch medeplichtig aan massamoord, omdat hij met zijn werk als bewaker de systematische moord in het kamp mogelijk had gemaakt.
"Dat opende weer deuren", vertelt Will. Met dit vonnis in de hand is hij met zijn collega's opnieuw gaan kijken naar de archieven. Daar zijn ruim honderd namen uitgekomen. Maar in twee gevallen leidde het tot een rechtszaak en een veroordeling: in de zaken tegen Oskar Gröning, de 'boekhouder van Auschwitz' en bewaker Reinhold Hanning. Beiden overleden voordat ze naar de gevangenis zouden gaan.
Will: "Al die nazi's die hun straf zijn ontlopen, omdat we te laat waren, dat is wrang. Voor de Holocaust-overlevenden, maar ook voor ons. Ik weet dat de kans steeds kleiner wordt dat we iemand nog levend te pakken krijgen. Maar zolang het nog mogelijk is, gaan we door."
