Weinig enthousiasme Tweede Kamer voor experiment met kleinere stembiljetten

In de Tweede Kamer is weinig enthousiasme voor een voorstel van minister Ollongren van Binnenlandse Zaken om te gaan experimenteren met twee nieuwe stembiljetten. Dat bleek tijdens het Kamerdebat over het wetsvoorstel.

Ollongren doet de Kamer dit voorstel omdat de huidige stembiljetten heel groot zijn. "Het is bij de afgelopen verkiezingen net gelukt om de 37 partijen op één vel papier naast elkaar te krijgen", zegt Ollongren. "En de letters zijn bijna niet te lezen, zeker niet voor mensen boven de vijftig."

Een tweede reden voor Ollongren om iets nieuws te willen proberen is het tellen. Gemeenten zeggen dat het veel tijd in beslag neemt om de grote stembiljetten uit te vouwen en de vellen papier te tellen. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten pleit daarom voor kleinere formulieren die ooit ook automatisch geteld kunnen worden.

Dat laatste weegt voor de Kamer niet zwaar mee. Het moet een verbetering zijn voor de kiezers, niet voor de tellers, zeiden verschillende Kamerleden. En of de twee proef-stembiljetten een verbetering zijn, wordt door VVD, CDA, SP, PvdA, PVV, BBB en Kamerlid Omtzigt betwijfeld.

Gordijn

Het stembiljet 'model 1' is een stembiljet per partij, met daarop de namen van de kandidaten. Het is de bedoeling dat de kiezer in het stemhokje achter een gordijn het stembiljet van de partij naar keuze uit een vakje haalt. Vervolgens moet de kiezer op dat partijformulier het vakje van de favoriete kandidaat rood kleuren.

Verschillende partijen maken bezwaar tegen dit model omdat het gordijn van het stemhokje de vertrouwelijkheid van het stemmen niet genoeg zou waarborgen. PVV-Kamerlid Bosma voegt daar aan toe dat als de vakjes met formulieren leeg zijn, de kiezer dan buiten het stemhokje moet zeggen "de PVV-stembiljetten zijn op".

Ollongren zegt dat de vakjes met formulieren constant worden aangevuld, en dat het gordijn veilig is.

Nummers

Het stembiljet 'model 2' is een stembiljet waarop bovenaan alle logo's van de partijen staan. Daaronder staat een lijst nummers om de kandidaat te kunnen kiezen. De namen van de kandidaten staan er niet op. De kiezer moet twee vakjes inkleuren, die van de partij en die van het nummer van de kandidaat.

Kleurt de kiezer maar één vakje rood, ook die van de partij, dan is de stem ongeldig.

Ook dit model stuit op bezwaren. PvdA-Kamerlid en oud-Kamervoorzitter Arib bijvoorbeeld, vindt dat door de kandidaten alleen een nummer te geven, de binding tussen kiezer en kandidaat verdwijnt. BBB-Kamerlid Van der Plas zegt dat boeren hun koeien misschien ook nummers geven, maar in ieder geval nog weten waar Klara-23 staat en hoe het met haar gaat.

Ollongren zegt dat de kiezer op een andere manier kan opzoeken welke kandidaat bij welk nummer hoort. De namen staan alleen niet op het biljet gedrukt. Ook wil zij weten of een nieuw stembiljet met plaatjes en nummers beter werkt voor laaggeletterde mensen. Zij wil bij de gemeenteraadsverkiezingen in maart 2022 in een paar gemeenten experimenteren met dit model 2.

Gemeenteraden

Als de Tweede Kamer en daarna de Eerste Kamer akkoord gaan met de wet, dan mogen de gemeenteraden waar de experimenten gepland staan zich ook nog uitspreken. Het kan dus zijn dat geen of weinig gemeenten aan de proef willen meedoen.

De VVD vindt het allemaal kort dag. Kamerlid Ellian: "De gemeenteraadsleden moeten zo vlak voor de verkiezingen met andere zaken bezig zijn, zoals het leuke van de campagne en contacten met kiezers." Hij vindt het ook niet duidelijk waarom op grond van ervaringen in Noorwegen en andere landen voor deze twee modellen is gekozen.

"Is het wel wijs om hiermee door te gaan", vraagt SP-Kamerlid Leijten zich af. "Er is hier best veel weerstand, en er zit een vervelende tijdsdruk op." Ollongren geeft toe dat de tijd krap is geworden, maar blijft erbij dat het verstandig is om een experiment mogelijk te maken vanwege het probleem van de grote stembiljetten. Zij heeft de Kamer toegezegd dat als dat niet mogelijk is bij de komende gemeenteraadsverkiezingen, het experiment doorschuift naar de eerstvolgende verkiezingen.

Ollongren deed het voorstel in mei 2020 en stuurde in juni 2021 aanvullende informatie naar de Tweede Kamer. Uiteindelijk werd er vandaag pas over gedebatteerd. Of de Tweede Kamer met de wet akkoord gaat staat nog steeds niet vast. Volgende week wordt er over gestemd.